१३ फागुन, काभ्रेपलाञ्चोक । गत असोजमा परेको अविरल वर्षापछिको बाढीपहिरोले काभ्रेपलाञ्चोकमा ठूलो क्षति भयो । बाढीपहिरोबाट ७८ जनाको मृत्यु, ६ जना बेपत्ता र ७९ जना घाइते भए ।

स्थानीयका घर भत्किए, कृषि, पशु, शिक्षा, सडक, सञ्चार तथा विद्युत् क्षेत्रमा क्षति पुग्यो । काभ्रेका स्थानीयमध्ये पनौती, रोशी, बेथानचोक र नमोबुद्धमा बाढी र पहिरोले धेरै क्षति पुर्‍यायो । त्यसबेला अधिक वर्षा त छँदै थियो त्यसलाई मुख्य सहयोगी मानिएको अवैध खानी र क्रसरका कारण धेरै क्षति पुग्यो ।

जिल्लामा धेरै क्षति पुर्‍याउने कारण मानिएको खानी र क्रसर भने अध्ययनबिना नै सञ्चालनमा आएको पाइएको छ । जिल्ला समन्वय प्रमुखको नेतृत्वमा रहेको जिल्ला अनुगमन समितिको ६ कात्तिकमा बसेको बैठकले बाढीपहिरो प्रभावित स्थलको भौगर्भिक अध्ययन गराइ उक्त अध्ययन प्रतिवेदनका आधारमा खानी तथा क्रसर सञ्चालन गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

१४ कात्तिकमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी उमेशकुमार ढकालको अध्यक्षतामा बसेको जिल्ला सुरक्षा समिति बैठकले समेत गैरकानुनी सञ्चालित ढुंगा तथा क्रसरबाट ठूलो जनधन क्षति भएको जनगुनासो आएकाले अवैध सञ्चालन रहेका ढुंगा र क्रसर उद्योग बन्द गराउने निर्णय गरेको थियो ।

समिति बैठकले बाढीपहिरोपछि खोलाको बहाबले धार परिवर्तन गरेको, बस्तीहरू जोखिममा परेको, वरिपरिका भूभागसमेत भत्किएको/बगाएको/पहिरो गएको, डस्ट (धुलो) र गेग्य्रानले खोलाहरूको सतह बढेको उल्लेख गर्दै हालको अवस्थामा बस्ती, खानी, खोला वन क्षेत्र भौगर्भिक अवस्था लगायत सरोकार राख्ने सबै पक्षमा गम्भीर एवं विस्तृत अध्ययन गर्नुपर्ने भएकाले अध्ययनका लागि राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणलाई अनुरोध गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

त्यस्तै १४ कात्तिकमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी उमेशकुमार ढकालको अध्यक्षतामा बसेको जिल्ला सुरक्षा समिति बैठकले समेत गैरकानुनी सञ्चालित ढुंगा तथा क्रसरबाट ठूलो जनधन क्षति भएको जनगुनासो आएकाले अवैध सञ्चालन रहेका ढुंगा र क्रसर उद्योग बन्द गराउने निर्णय गरेको थियो ।

तर, दुवै निर्णय कार्यान्वयन नगरी स्थानीय पालिकामा रहेका खानी तथा क्रसर उद्योग अनुमतिबिना पुनः सञ्चालन आएका हुन् । मापदण्ड अनुरूप खानी तथा क्रसर उद्योग सञ्चालनका लागि सम्बन्धित उद्योगीलाई पटक–पटक जानकारी गराइएको र नियमन गर्न स्थानीय तहलाई निर्देशन दिइए पनि कार्यान्वयन नभएको जिल्ला समन्वय समिति प्रमुख एवं जिल्ला अनुगमन समिति संयोजक दीपककुमार गौतमले बताए ।

‘गत असोजमा आएको बाढीपहिरोले अत्यधिक क्षति गर्नुमा मापदण्ड विपरीत सञ्चालित खानी तथा क्रसर उद्योग पनि प्रमुख कारण हो, यदि अवैध रूपमा चलेका छन् भने कारबाही र बन्द गर्छौ,’ गौतमले भने ।

उनले भूगर्भविदले रिपोर्ट दिएपछि मात्र खानी तथा क्रसर चलाउने भन्ने निर्णय भए पनि कार्यान्वयन नभएको बताए ।  ‘खानी तथा क्रसर व्यवस्थापनमा स्थानीय पालिकाहरू नै जिम्मेवार हुने भएको र जिल्ला समन्वय समितिको अनुगमन गर्ने काम भएकाले के आधारमा स्थानीय पालिकाहरूले खानी तथा क्रसर सञ्चालन गरे पुनः अनुगमन गर्दै छौ,’ गौतमले भने ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी ढकालले मापदण्ड पालना नगरेका खानी र क्रसर उद्योगलाई कारबाही गर्न सम्बन्धित निकायलाई पत्राचार गरेको बताए । ३ माघमा जिल्लाका सबै पालिकालाई गैरकानुनी रूपमा सञ्चालित ढुंगाखानी र क्रसर बन्द गर्न पत्राचार भएको बताए ।

तर, पत्रचार भएको एक सातासम्म पनि खानी तथा क्रसर निर्वाध चलिरहेका छन् । जिल्ला प्रशासन कार्यालयले डिभिजन वन कार्यालयलाई वन क्षेत्रमा सञ्चालित उद्योगको अध्ययन गर्न तथा जिल्ला प्रहरी कार्यालयलाई अवैध क्रसर तथा खानी पुनः सञ्चालन भइरहेको गुनासो आएकोले अवैधलाई बन्द गर्न आदेश भएको थियो ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी ढकालले खानी र क्रसरबारे राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणलाई पत्र लेख्दै नदीजन्य तथा खानीजन्य क्रसर तथा उद्योग समेतका कारण विपद्जन्य घटनामा बढी क्षति भएको, खोलाको बहाबले धार परिवर्तन गरेको, बस्तीहररू जोखिममा परेको, डस्ट र गेग्र्यानले खोलाहरूको सतह बढेको अवस्था रहेकाले उक्त बस्ती, खानी, खोला र वन क्षेत्रको भौगर्भिक तथा वातावरणीय विज्ञ समूहको माग गरेको बताए ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय काभ्रेका प्रमुख बसुन्धरा खड्काले अवैध क्रसर तथा खानी बन्द गराउन प्रहरी तयारी अवस्थामा रहेको जानकारी दिइन् । ‘नियामक निकायको अनुगमन तथा कारबाहीका लागि प्रहरी स्ट्यान्डबाइ छ,’ उनले भनिन्, ‘आदेश आउने बित्तिकै प्रहरी परिचालन भइहाल्छन् ।’

उनले निर्माण सामग्री बोकेका ओभरलोड ट्रक÷टिपरलाई कारबाही गर्ने काम प्रहरीले गरिरहेको बताइन् । पछिल्लो समय मात्रै ५ सय हाराहरीमा निर्माण सामग्री बोकेका ओभरलोड ट्रक/टिपरलाई कारबाही गरिएको जानकारी दिइन् ।

क्रसर उद्योग सञ्चालनसम्बन्धी मापदण्डमा राजमार्ग, खोला, नदी, पुल, तालतलैयाबाट ५ सय मिटर टाढा, शिक्षण संस्था, स्वास्थ्य संस्था, बस्ती, धार्मिक, सांस्कृतिक, पुरातात्त्विक स्थान र सुरक्षा निकायबाट २ किलोमिटर टाढा सञ्चालन हुनुपर्ने उल्लेख छ ।

बालुवा तथा ढुंगा प्रशोधन उद्योगमा साइड ड्रेन, हिलो थिग्रने पोखरी, वायु प्रदूषण नियन्त्रणका लागि व्यवस्था गर्ने जिम्मा सम्बन्धित व्यवसायीको हुने उल्लेख छ । तर, काभ्रेमा सञ्चालित नदीजन्य तथा खानीजन्य उद्योग कुनैको पनि मापदण्ड पुग्दैन ।

नदीजन्य तथा खानीजन्य उद्योगको काभ्रे जिल्लास्तरीय अनुगमन कार्यदलले २०७९ मा स्थलगत अनुगमन गरी तयार गरेको प्रतिवेदनमा समेत काभ्रेका कुनै पनि खानी तथा क्रसर उद्योगले मापदण्ड पालना नगरेको उल्लेख छ । जिल्ला समन्वय समिति, जिल्ला प्रशासन कार्यालय, जिल्ला प्रहरी कार्यालय, सशस्त्र प्रहरी १५ नम्ब्र हेडक्वार्टर, डिभिजन वन, नापी, पूर्वाधार विकास, घरेलु तथा साना उद्योग र आन्तरिक राजस्व कार्यालयका प्रतिनिधि रहेको समितिले अनुगमन गरेको थियो ।

विशेषगरी बाढी प्रभावित रहेका पालिकाहरू पनौती, रोशी, बेथानचोक र नमोबुद्धमा बढी क्रसर तथा खानी छन् । पनौतीमा १४ क्रसर तथा खानीमध्ये विपद्पछि ७ खानी र ५ क्रसर उद्योग खुलेका छन् ।

समितिले जिल्लामा रहेका ४८ खानी तथा क्रसर उद्योगमध्ये ४२ को अनुगमन गरेको थियो । ती खानी तथा क्रसरमा अनुगमन क्रममा उद्योगको दर्ता नभएको, हरहिसाबको कागजात नभेटिएको, उद्योगबाट निस्किने फोहोर व्यस्थापन नगरेको, उत्खनन गर्ने क्षेत्र नछुट्याइएको, अत्यधिक उत्खनन भइरहेको जस्ता पक्ष अनुगमन प्रतिवेदनमा औंल्याइएको थियो ।

अनुगमनका क्रममा समस्या भएका उद्योगलाई त्रुटि सुधार्न र नियमभित्र काम गर्न निर्देश गरिएको थियो । कतिपय क्रसर र खानीले अनुमति दिइएको क्षेत्रभन्दा बाहिर पनि उत्खनन गरेको पाइएको थियो । त्यस्ता खानीलाई तत्कालै बन्द गर्न अनुगमन समितिले स्थानीय तहलाई सुझाव दिएको थियो । तर, ती पालिकाले अनुगमन प्रतिवेदन कार्यान्वयन गरेनन् । तीनै मापदण्ड विपरीतका खानी र क्रसरले धेरै क्षति पुग्यो ।

विशेषगरी बाढी प्रभावित रहेका पालिकाहरू पनौती, रोशी, बेथानचोक र नमोबुद्धमा बढी क्रसर तथा खानी छन् । पनौतीमा १४ क्रसर तथा खानीमध्ये विपद्पछि ७ खानी र ५ क्रसर उद्योग खुलेका छन् । बेथानचोक गाउँपालिकामा तीन खानी र क्रसर उद्योग सञ्चालनमा छन् । नमोबुद्ध नगरपालिकामा रहेका ४ खानी र क्रसर उद्योगमध्ये विपद्बाट ३ वटामा क्षति पुगेको थियो । अहिले एउटामात्र सञ्चालनमा छ । रोशीमा रहेका ५ मध्ये २ वटा चलेका छन् ।

त्यस्तै मण्डनदेउपुर नगरपालिकामा विपद्पछि ३ उद्योग चलिरहेका छन् । भुम्लु गाउँपालिकामा ४ क्रसर र ७ खानी सञ्चालनमा छन् । विपद्अघि पनौतीमा १०, रोशीमा ५, नमोबुद्ध र भुम्लुमा ४, बेथानमा ३, मण्डनमा २, बनेपा, तेमाल र चौरीमा १/१ खानी तथा क्रसर सञ्चालनमा थिए । जिल्लाका १३ पालिकामध्ये पाँचखाल, धुलिखेल, महाभारत र खानीखोलामा भने खानी तथा क्रसर छैनन् ।

पुनः अनुगमन सञ्चालनमा रहेका खानी र क्रसर उद्योगले मापदण्ड पालना नगरेको पाइएकाले स्थलगत अनुगमनका लागि कार्यदल गठन भएको छ । अहिले समितिले पुनः अनुगमनको काम गरिरहेको खानी तथा क्रसर उद्योगको स्थलगत अनुगमनका लागि गठन कार्यदलका सदस्य सचिव तथा जिल्ला समन्वय समितिका सूचना अधिकारी भरत सापकोटाले जानकारी दिए ।

पहिलो चरणमा पनौती र बेथानको अनुगमन गरेको समितिले अधिकांश उद्योगले मापदण्ड पूरा नगरेको र सञ्चालकले बाढीपहिरोबाट कागजात क्षति भएको भन्दै देखाउन नसकेको जानकारी दिए ।

‘हामी अध्ययनकै क्रममा छौं । अनुगमन गर्दै छौं, सबै खानी तथा क्रसरको अनुगमनपछि प्रतिवेदन तयार हुन्छ,’ उनले भने, ‘त्यही प्रतिवेदनका आधारमा खानी तथा क्रसरलाई के गर्ने भन्ने निर्णय हुन्छ ।’

अनुगमन क्रममा अधिंकाश क्षेत्रमा भूधरातलमा परिवर्तन देखिएकाले उक्त स्थानमा नयाँ आईई प्रतिवेदन बनाइ उक्त जमिनको भौगर्भिक अध्ययनपछि मात्र खानी तथा क्रसर सञ्चालन गर्नुपर्ने देखिएको सापकोटाले बताए ।

क्षतिको अझै आएन पूर्णविवरण

बाढीपहिरोका कारण के कति क्षति पुग्यो भनेर अझै पूर्णविवरण आएको छैन । प्रारम्भिक अनुमान अनुसार जिल्लामा ३ हजार ३ सय २८ निजी आवासमा क्षति पुगको छ भने १२ सरकारी भवन पूर्णरूपमा तथा १ सय ३५ वटामा आंशिक क्षति पुगेको छ । आठ सार्वजनिक भवन पूर्णक्षति भएका छन् भने १ सय ३४ वटामा आंशिक क्षति पुगेको छ ।

जिल्लाका विभिन्न स्थानका ६८ घरपरिवार स्थानान्तरणका लागि सिफारिस भएका छन् ।  जिल्लाभित्र विभिन्न सडक खण्डमा १६ किलोमिटर सडक पूर्णरूपमा क्षति भएको छ । उक्त स्थानमा अस्थायी डाइभर्सन गरी यातायात सञ्चालन भएको छ ।

जिल्लाका १९ प्रमुख ग्रामीण सडकको अधिकांश खण्डमा पहिरो गई करिब ६ सय ५५ किलोमिटर सडक अवरुद्ध भएकोमा स्थानीय पालिका सडक खुलाउने क्रममै छन् ।  जिल्लाका ४८ पुलमा क्षति पुगेको मध्ये ७ पूर्णरूपमा र ३ मा आंशिक क्षति भएको छ भने ३८ वटाको सामान्य मर्मत गरिएको छ ।

त्यस्तै सिँचाइका ९६ आयोजनामा २१ करोड ५० लाख रुपैयाँको क्षति भएको अनुमान गरिएको छ भने ३६ तटबन्ध योजनामा २० करोड रुपैयाँको क्षति भएको छ । खानेपानी तथा सरसफाइका आयोजनामा सबैभन्दा बढी क्षति भएको पाइएको छ । प्रारम्भिक क्षतिको विवरण अखनुसार तीन नगर समेटिएका काभ्रे उपत्यका एकीकृत खानेपानी आयोजनाको दुई किलोमिटर पाइप बगाएको छ ।

धुलिखेल खानेपानी उपभोक्ता समितिको तीन किलोमिटर पाइप बगेको तथा अन्य संरचनामा क्षति पुगेको छ । हाल धुलिखेल खानेपानी आंशिक मर्मत गरेर सञ्चालनमा आएको छ । तेमाल बृहत खानेपानी आयोजना, बृहत नमोबुद्ध खानेपानी आयोजना, बृहत सुनकोशी पाँचखाल खानेपानी आयोजना सहित करिब १ सय खानेपानी आयोजनामा क्षति पुगेको छ ।

त्यस्तै चार स्वास्थ्य संस्था, नेपाल टेलिकमका करिब दुई दर्जन टावर तथा अप्टिकल फाइबर, टेलिफोन पोल, तारमा क्षति भएको छ । १० तहमा ७ सय ७४ विद्युत् एचटी लाइनका ११ मिटर अग्ला पोल र नौ मिटर अग्ला एमटी लाइन भएको १ हजार १ सय ४९ पोल पूर्णरूपमा क्षति भएका छन् । ४४ मध्ये २२ ट्रान्सफर्मरमा पूर्णक्षति पुगेको जनाइएको छ ।

जिल्ला कृषि कार्यालयका अनुसार बाढीपहिराले ७ हजार १ सय ३० परिवार प्रभावित भएका छन् । २ हजार ९ टन धान, ८४ टन मकै, ४ हजार २ सय ७८ टन तरकारी तथा अन्य बाली गरी ६ हजार ३ सय ७१ टन उत्पादनमा क्षति पुगेको छ । कुल उत्पादनमा ४२ करोड ६३ लाख रुपैयाँ बराबर क्षति पुगेको जनाइएको छ ।

त्यसैगरी १२ करोड ८४ लाख ५१ हजार रुपैयाँ बराबरको पशुपन्छी क्षति भएको अनुमान छ । १३ स्थानीय तहमध्ये १२ मा रहेका १ सय ७९ विद्यालयमा क्षति पुगेको शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइ काभ्रेपलाञ्चोकले जानकारी दिएको छ ।

१३ फागुन, काठमाडौं । सशस्त्र प्रहरी बलकी इन्सपेक्टर सन्तोषी महतको मृत्यु प्रकरणको अनुसन्धानका लागि सशस्त्रकै इन्सपेक्टर विवेक जोशी पक्राउ परेका छन् ।

ब्यारेकमै झुन्डिएको अवस्थामा मृत भेटिएकी सन्तोषीको परिवारले जोशीविरुद्ध आत्महत्या दुरुत्साहनमा किटानी जाहेरी दिएका थिए । उजुरी दर्ता भएपछि जोशीलाई अनुसन्धानका लागि नियन्त्रणमा लिइएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय कास्कीका डीएसपी वसन्तत शर्माले जानकारी दिए ।

पक्राउ परेका इन्सप्क्टर २३ नं.गण तनहुँमा कार्यरत छन् । उनी १६ बेसिकका इन्सपेक्टर हुन् । जोशी र सन्तोषी प्रेमी-प्रेमिका रहेको परिवारको दाबी छ । उनैका कारण सन्तोषीले आत्महत्या गर्नु परेको जाहेरीमा दाबी गरिएको छ ।

यो घटनाको छानबिन गर्न सशस्त्र प्रहरी हेडक्वाटरले समेत राष्ट्रिय सशस्त्र प्रहरी प्रशिक्षण प्रतिष्ठान मातातीर्थमा कार्यरत डीआईजी लक्ष्मण सिंहको नेतृत्वमा छानबिन समिति गठन गरेको छ ।

इन्स्पेक्टर बेसिकको तालिम गर्दै आएकी महत सन्तोषी पोखरास्थित हुल तथा दंगा व्यवस्थापन तालिम शिक्षालय लामापाटन ब्यारेकमा मृत भेटिएकी थिइन् । सिन्धुपाल्चोक घर भएकी महत १७ बेसिक (२०८१) की इन्स्पेक्टर हुन् ।

इन्स्पेक्टरको बेसिक तालिम गरिरहेकी उनी ब्यारेकको महिला शौचालयको नजिकको बिममा झुन्डिएको अवस्थामा मृत फेला परेकी थिइन् ।

२०७२ सालमा सशस्त्रकै सिपाहीमा भर्ना भएकी उनले २०७८ सालमा असईमा नाम निकालेकी थिइन् । त्यसपछि अहिले २०८१ सालमा इन्स्पेक्टरमा नाम निकालेर तामिल सुरु गरेकी थिइन् ।

१२ फागुन, काठमाडौं । महाशिवरात्रि पूर्वसन्ध्यामा पशुपतिनाथ मन्दिर परिसरमा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री बद्रीप्रसाद पाण्डेको नेतृत्वमा प्रभातफेरी कार्यक्रम भएको छ ।

सोमबार पशुपति क्षेत्र विकास कोषको आयोजना गरिएको प्रभातफेरीमा सहभागी हुन संस्कृति राज्यमन्त्री अरुण चौधरीका साथ मन्त्री पाण्डे बिहान पशुपतिनाथ मन्दिर पुगेका थिए ।

प्रभातफेरीमा नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी सहभागी थिए। प्रभातफेरीमा कोषका पदाधिकारी, संस्कृत विद्याश्रमका विद्यार्थी, गुरु र स्थानीयको सहभागिता थियो ।

पशुपति मूलढोकाबाट सुरु भएको प्रभातफेरी पिंगलास्थान, गौशाला र जयबागेश्वरी हुँदै मन्दिर परिसर परिक्रमा गरी पुनः मन्दिर मूलढोका पुगेर समापन भएको थियो ।

प्रभातफेरीपछि मन्दिर परिसर निरीक्षण गर्दै मन्त्री पाण्डेले पशुपति पुग्ने भक्तजनलाई सहज दर्शन व्यवस्था मिलाउन कोषलाई निर्देशन दिए । शिवरात्रि पूर्वसन्ध्यामा सोमबारमा पशुपति मन्दिरमा दर्शनार्थीको घुइँचो थियो । दर्शनार्थीलाई असुविधा नहोस् भनेर मन्त्री पाण्डे मूलमन्दिर परिक्रमा गरेर मात्र फर्किएका थिए ।

यसैबीच कोषले महाशिवरात्रिका लागि सबै तयारी पूरा भएको जानकारी दिएको छ । बुधबार (१४ फागुन) मा परेको महाशिवरात्रिमा नेपाल र भारत लगायत देशबाट साधुसन्त आउने क्रम जारी छ । साधुसन्तका लागि खानेबस्ने सुविधा प्रबन्ध गरिएको छ ।

शिवरात्रि (फागुन कृष्ण चतुर्दशी) मा आउने साधुसन्तलाई धुनीका लागि आवश्यक सबै प्रबन्ध मिलाइएको छ । शिवरात्रिको भोलिपल्ट औंसीका दिनमा उनीहरूलाई दक्षिणासहित बिदा गरिने छ।

महाशिवरात्रिका अवसरमा पशुपतिनाथमा मेला लाग्ने गर्छ । पशुपति दर्शनका लागि मन्दिर पुग्ने भक्तजनको सुविधाका लागि सम्पूर्ण तयारी पूरा गरिएको कोषले जानकारी दिएको छ ।

काठमाडौं । युवापुस्तामा चर्चित ‘जोन एण्ड द लोकल्स’ सहित ४ ब्याण्ड ललितपुरको च्यासलमा गुञ्जिने भएका छन् । च्यासल रंगशालामा चैत २३ गते आयोजना हुने पाटन फेस्ट २०२४ मा ब्याण्डले प्रस्तुति दिने तय भएको छ ।

नेपाल रोयल मल्टिप्रपोज प्रालिले आयोजना गर्ने फेस्टिभलमा प्रस्तुति दिने ४ मध्ये एक ‘जोन एण्ड द लोकल्स’ फाइनल भैसकेको छ । यो ब्यणड ‘हावाजस्तै’, ‘के गरौ, ‘निहिती’जस्ता गीतका लागि परिचित छ । अन्य ब्याण्डबारे केही दिनमा जानकारी दिइने आयोजकले जनाएको छ ।

कार्यक्रममा सहभागी हुनका लागि दर्शकले ६ सय, एक हजार र १२ सयको टिकट खरिद गर्न सक्नेछन् । खल्ती एपबाट दर्शकले टिकट काट्न सक्नेछन् । कार्यक्रममा खानेकुराका लागि २० स्टल समेत राखिनेछ । आयोजकले यो कार्यक्रममा प्रवेश गर्ने दर्शकले सुविधासम्पन्न र अत्याधुनिक साउण्ड सिस्टमबाट संगीतको मज्जा लिन सक्ने बताएको छ ।

यो फेस्टले पाटनको स्थानीय पर्यटनलाई प्रोत्साहन गर्ने विश्वास गरिएको छ । आयोजकले यो कन्सर्टमा ८ देखि १० हजार दर्शक उपस्थित हुने विश्वास लिएको छ ।

टीकापुर साहित्य महोत्सवको दोस्रो संस्करण यही फागुन २४ देखि २६ गतेसम्म आयोजना हुने भएको छ। दोस्रो संस्करणमा नाटककार तथा सुदूरपश्चिमका राष्ट्रिय गौरव पहलमानसिंह स्वाँर विशेष हुने आयोजकले जानकारी दिएका छन् ।

आयोजकले दिएको जानकारी अनुसार ‘पहलमानसिंह स्वाँर साहित्य विशेष संस्करण’ नाम दिइएको महोत्सव लेखक तथा अध्येता हरि शर्माको प्रवचनबाट थालनी हुनेछ। टीकापुरवासीले पहिलो पटक नेपाली कला साहित्यका बहुप्रतिभाशाली व्यक्तित्व अभि सुवेदीसँग साक्षात्कार गर्ने अवसर प्राप्त गर्नेछन्।

महोत्सवमा जम्मा २१ बहस सत्रहरू रहने छन् । जसमा आख्यानकार नारायण ढकाल, केशब दाहाल, बुद्धिसागर, सरस्वती प्रतीक्षा, प्रगति राई, सगुना शाह, रञ्जना निरौला, सुमन वर्षा घिमिरे, प्रभा बराल आदिले नेपाली आख्यानका विविध विषयहरूमा बहस गर्ने छन्।

विन्दु सुवेदी, युवराज नयाँघरे, प्रतीक ढकाल, मोहन मैनाली, घनश्याम खड्काले नेपाली गैरआख्यान र जीवन दर्शनबारे विचार विमर्श तथा विश्लेषण गर्नेछन्। समालोचक लक्ष्मणप्रसाद गौतम, ज्ञानु अधिकारी, डा.ब्रतराज आचार्यका साथै सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयका पूर्वउपकुलपति अम्मरराज जोशी तथा धनन्जय तिमिल्सिनाले नेपाली साहित्यमाथि आलोचनात्मक विचार प्रस्तुत गर्नेछन्।

नेपाली काव्य विधामाथि कवि श्यामल, विप्लव प्रतीक, सीमा आभास तथा सुदूरपश्चिमका युवा कविहरू देवव्रत, खेम बतास, बिपी अस्तु, हेमन्त शिशिर र कल्पना जोशीले बहस गर्ने छन्।

अभिनेत्री केकी अधिकारी तथा अभिनेता विजय बरालको उपस्थिति महोत्सवको मुख्य आकर्षण रहनेछ ।

त्यसैगरी, नाटक विधातर्फ सुनिल पोखरेल, घिमिरे युवराज, पशुपति राई र सुशीला तामाङ्ले आफ्ना धारणा राख्ने छन्। निर्देशक प्रदीप भट्टराई र अभिनेता तथा फिल्म निर्माता रवीन्द्रसिंह बानियाँले नेपाली चलचित्र क्षेत्रबारे बहस गर्नेछन्।

साहित्यका साथै महोत्सवमा वैकल्पिक राजनीति, स्थानीय तहमा महिलाको नेतृत्व, समाज, थारू संस्कृति, विकास, पर्यटन, दलितका मुद्दा, जीवन दर्शनजस्ता विषयमा समेत छलफल चल्नेछ। टीकापुरका चुनौती र अवसर विषयले पनि महोत्सवमा विशेष प्राथमिकता पाउने आयोजकले जानकारी दिएका छन्।

अग्रज साहित्यकार पहलमानसिंह स्वाँरका सम्बन्धमा उनकी नातिनी ईश्वरी स्वाँर, सुदूरपश्चिम प्रज्ञा प्रतिष्ठानका उपकुलपति टिएन जोशी तथा स्वाँरमाथि शोध र अध्ययन गरिरहेका विज्ञहरूले स्वाँरको व्यक्तित्व, कृतित्व र योगदानबारे विशेष प्रकाश पार्ने छन्।

टीकापुरलाई प्राज्ञिक थलोका रूपमा विकास गर्ने उद्देश्य बोकेको महोत्सवले यस क्षेत्रको पर्यटन तथा सम्पदाको प्रवर्द्धनसमेत गर्ने लक्ष्य लिएको टीकापुर महोत्सव संयोजक तथा लेखक महेशविक्रम शाहले बताए ।

‘महोत्सवका सम्पूर्ण गतिविधिका माध्यमबाट विभिन्न साहित्यिक परम्परा र आवाजहरूको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा योगदान पुग्छ’ शाहले भने, ‘राष्ट्रिय मञ्चमा प्रतिनिधित्वका लागि संघर्ष गरिरहेका क्षेत्रीय तथा सीमान्तकृत लेखकहरूलाई यी महोत्सवहरूले आफ्नो प्रतिभा प्रस्तुत गर्ने अवसर पाउनेछन् ।’

आयोजकका अनुसार महोत्सवका अतिथिहरूलाई कर्णालीमा जलबिहार गराउनुका साथै यस भेकका अन्य पर्यटकीय स्थलहरूको पनि अवलोकन गराइने छ ।

टीकापुर साहित्य महोत्सव आयोजनाको मुख्य प्रवर्द्धक सुदूरपश्चिम प्रदेश, सामाजिक विकास मन्त्रालय रहेको छ भने सुदूरपश्चिम प्रज्ञा प्रतिष्ठान यस महोत्सवको प्रवर्द्धक रहेको छ । सहप्रवर्द्धक टीकापुर नगरपालिका र जानकी गाउँपालिका रहने छन्।

टीकापुर साहित्य महोत्सवको पहिलो संस्करण २०७९ मा आयोजना गरिएको थियो ।

११ फागुन, काठमाडौँ। विद्युतीय शासनलाई शासकीय व्यवस्थामा प्रभावकारी बनाउन राजनीतिक प्रतिवद्धता जरूरी रहेको प्रविधि क्षेत्रका सरोकारवालाहरूले बताएका छन् ।

आइतबार काठमाडौंमा मार्चिङ आन्टले आयोजना गरेको ‘टेक गर्भ नेपाल २०२५, एडभान्सिङ डजिटल ट्रान्सफर्मेशन’ मा बोल्दै  सरोकारबालाहरूले जोड दिएका हुन् । कार्यक्रममा सूचना प्रविधि विज्ञ मनोहर कुमार भट्टराईले डिजिटल गभर्नेन्सलाई थप प्रभावकारी बनाउन सरकारी र राजनीतिक तवरबाट लाग्नुपर्ने बताए ।

उनले भने, ‘दृष्टिकोण, नीति र कार्यान्वयन पक्ष बलियो भए पनि राजनीति  प्रतिवद्धता नआएसम्म विद्युतीय सुशासन कार्यान्वन गर्न चुनौतीका चाङहरू आइरहन्छन् ।’

उनले आइसीटीको मास्टर प्लान बनाउदादेखि अहिलेसम्मका योजनाहरू बनाउँदा भिजन मिसन असल भए पनि राजनीतिले गाँजेकाले अल्परुपमा मात्रै लागू भएको तितो अनुभव सुनाए ।’ मैले सूचना प्रविधिको गुरूयोजना बनाउँदादेखि नै नीति,नियम र योजना  तथा कार्यान्वयनका पक्षहरू समेटिए पनि राजनीति प्रतिवद्धताका अभावमा धेरै कामहरू हुन पाएनन् । तर केही कामहरू भने पक्कै भएका छन् ।’

प्रविधिले विश्वमा तीव्र रुपमा फड्को मारिरहेको भन्‍दै उनले अब नेपाल सरकारले नीति नियम मात्रै होइन राजनीतिक प्रतिवद्धतासहित काम गर्ने बेला आएको बताए । ‘विद्युतीय शासनलाई शासकीय व्यवस्थामा नविनतम उपलब्धीका रुपमा लिनुपर्छ । शासन व्यवस्थालाई निष्पक्ष, तटस्थ र पारदर्शी बनाउन राजनैतिक कमिटमेन्टको खाँचो अपरिहार्य छ।’ उनले भने ।

नेपालको शासकीय अभ्यासमा विद्युतीय उपकरणको उपयोग हुन थालेको करिब पाँच दशक भएको भन्‍दै अब  आर्थिक समृद्धि, पर्यटन प्रवर्द्धन, सामाजिक रुपमा समावेशीकरण,  शिक्षा-स्वास्थ्य-प्रविधिको पहुँच,  भोगोलिक संरचना तथा सरकारको पारदर्शीता देखाउनुपर्ने बेला आएको बताए ।

‘सरकारका निकायले अब नीति र नियमन, गोपनीयता र सुरक्षा,  विद्युतीय अधिकार, डेटा गभर्नेन्स र जनचेतान गर्नुपर्ने बेताल आइसक्यो, ‘ उनले भने, ‘ यो विद्युतीय सुशासनको आधारभूत आवश्‍यता भइसक्यो।अब प्रविधिमा दक्षता  र नागरिकसँग बसेर उनीहरूको प्रतिक्रियाको आधारमा  विद्युतीय सुशासनको निर्माण गर्नुपर्छ।’

यस्तै उनले सूचना प्रविधि क्षेत्रमा छुट्याउने बजेटले पनि त्यस क्षेत्रमा काम गर्ने र कार्यान्वयन गर्नेमा ठूलो असर गर्ने भन्दै सरकारले राजनीतिक रुपमै आफ्नो प्रतिवद्धता जाहेर गर्नु जरूरी छ।’

प्रविधिमा छलाङ मारेका एसियाका देशहरू इस्टोनिया, दक्षीण कोरिया, सिंगापुर र छिमेकी मुलुक भारतले डेटा एक्सचेन्ज गर्ने प्लेटफर्मबाट  देशलाई २ प्रतिशत जीडीपी योगदान गरेको  बताउँदै अब नेपाल पनि जाग्ने बेला आइसकेको बताए । उनले भने, ‘  इस्टोनिया, दक्षिण कोरिया, सिंगापुर र छिमेकी मुलुक भारतले १४ हजार वार्षिक काम गर्ने क्षमता बढाएका छन् भने आ-आफ्नो तर्फबाट मुलुकको जीडीपीमा महत्वपूर्ण योगदान दिएका छन् । भारतले त डेटा एक्सचेन्जबाट १.१७ प्रतिशत जीडीपी, यूएईले एकद्वार प्रणाली बनाएर जीडीपमा महत्वपूर्ण योगदान दिएको छ भने सिंगारपुर र दक्षिण कोरियाले विद्युतीय सुशासनको क्षेत्रमा कायापलट गरेको छ ।’

सर्वाङ्गीण विकास अध्ययन केन्द्र (आईआईडीएस)का अनुसार नेपालले आईटी सेवा निर्यात गरेर ६७ अर्ब बढीको आईटी सेवा निर्यात अर्थात देशको जीडीपमा १.४ प्रतिशत योगदान रहेको छ भने मुलुकको कुल विदेशी विनिमय सञ्चितिमा आईटी सेवाको योगदान ५ दशमलव ५ प्रतिशत रहेको उनको भनाइ छ ।

सरकारले टेक्नोलोजीलाई ठुलो टाउको दुखाइको विषय नबनाइकन जनचेतनाको माध्यमबाट सीप र दक्षताको विकास गर्नेपर्नेमा उनले जोड दिए ।’ नागरिक, सरकारी कार्यालयका सम्बन्धित सेवाका कर्मचारीलाई साइबर सुरक्षा, डेटा म्यानेजमेन्ट,  ब्रोडब्याण्ड कनेक्टिभीटी, प्रोजेक्ट म्यानेजमेन्टलगायतका विषयमा सशक्त बनाउनु तत्काल जरूरी छ।’ उनले भने ।

ई‍-गभर्नेन्स बोर्डका सीईओ दिपेश विष्टले सरकारले विद्युतीय शासनलाई बढावा दिनका लागि मुलुकको डिजिटल सेवा प्रणालीलाई ‘डेटा एक्सचेञ्ज प्लेटफर्म’को अवधारणा अघि सारेको बताए ।  उनले भने, ‘ सरकारले अब नागरिकलाई सार्वजनिक सेवा सहज रुपमा उपलब्ध गराउने उद्देश्यले उक्त अवधारणा अघि सारेको छ।’

हाल छुट्टाछुट्टै सरकारी सेवा लिन पटक–पटक व्यक्तिगत विवरण पेस गर्नुपर्ने बाध्यता हटाउन र सेवाप्रवाहलाई सरलीकरण गर्न उक्त अवधारणा अघि सारिएको  उनको भनाइ छ ।

डेटा एक्सचेञ्ज प्लेटफर्म निर्माणपछि सेवाग्राहीले सरकारी सेवा लिँदा पटक–पटक व्यक्तिगत विवरण बुझाउनुपर्ने बाध्यता अब नरहने उनले दाबी गरे । ‘यो प्लेटफर्म बनाएपछि अब सेवाप्रवाह छिटो छरितो हुनुका साथै नागरिकले चाहिउको कुरा सम्बन्धित ठाउँमा एकै पटक पाउन सक्छ।’   यसका लागि सरकारले  हाल विद्युतीय सुशासनको ब्लुप्रिन्ट निर्माण भइ छलफलका क्रममा रहेको बताए ।

‘हामी विद्युतीय सुशासनको ब्लुप्रिन्ट निर्माणमा लागेका छौं,’  उनले भने, ‘ ब्लुप्रिन्टको मुख्य उद्देश्य सूचना तथा प्रविधिको प्रयोगबाट सरकारी काम कारबाही तथा सेवा प्रवाहको दक्षता अभिवृद्धि गर्दै थप प्रभावकारी, पारदर्शी र जवाफदेशी बनाउनु हो।’

११ फागुन, काठमाडौं । सशस्त्र द्वन्द्वकालमा सेनाको यातनाबाट मारिएकी थिइन् काभ्रेकी १५ वर्षीया किशोरी मैना सुनार । उनै मैनाकी आमा देवी सुनारले संयुक्त राष्ट्रसंघलाई उक्त घटनामा न्याय हुनुपर्ने माग राख्दै लेखेको पत्रप्रति नेपाली सेनाले असन्तुष्टि जनाएको छ ।

सुनारको हत्यामा नेपाली सेनालाई जिम्मेवार बनाउन दबाब दिन आग्रह गर्दै संयुक्त राष्ट्रसंघका उपमहासचिव जीन पिएर लेक्रोइक्सलाई आमा देवीले हालै चिठी पठाएको प्रति जंगीअड्डा बेखुश देखिएको हो ।

सेना दिवसको पूर्वसन्ध्यामा जंगीअड्डामा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा प्राड विवाक (सेनाको कानून हेर्ने निकाय) का सहायक रथी ओमबहादुर भट्टले ‘अहिले आएर सुनारको परिवारले फैसला कम भयो, बढी भयो भनेर जसरी मुद्दा मामिला गरिरहेको छ, त्यसको उद्देश्य बुझ्न नसकेको’ बताए ।

‘…जसरी जिल्ला अदालतबाट फैसला गराएर ल्याउनु भएको छ, राष्ट्रिय अथवा अन्तर्राष्ट्रिय हिसाबले जसरी प्रेसर दिने काम गर्नुभएको छ, उहाँको उद्देश्य थाहा हुने कुरा भएन’, भट्टले भने, ‘त्यसबेला सैनिक ऐन, २०१६ अनुसार सैनिक अदालतलाई यो मुद्दा हेर्ने क्षेत्राधिकार थियो र त्यसमा रहेर फैसला भइसकेको थियो ।’

काभ्रेको तत्कालीन खरेलथोक गाविस–६, कटुञ्जेकी १५ वर्षीया सुनारलाई ५ फागुन २०६० मा नेपाली सेनाका सेनानी निरन्जन बस्नेतको कमाण्डमा खटिएको टोलीले घरबाट नियन्त्रणमा लिएको थियो । पछि उनी सैनिक अधिकारीहरुको चरम यातनाबाट मारिएकी थिइन् ।

पत्रकार सम्मेलनमा बोल्दै सहायक रथी भट्टले यो घटनाको हल सत्य निरुपण तथा मेलमेलाप आयोग (टीआरसी) मार्फत हुने अपेक्षा रहेको भनेका छन् । ‘अहिलेको अवस्थामा टिआरसी – सत्य निरुपण तथा मेलमेलाप आयोग छ, त्यसको ऐन आइसकेको छ’, उनले भने, ‘आयोग गठन भयो भने त्यसले केही बोल्छ कि भन्ने लाग्छ ।’

सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा विचाराधीन भएकाले त्यस विषयमा विस्तृत नबताउने भन्दै उनले भने, ‘त्यो त्यहाँको (टीआरसी) को कुरा हो, त्यसको क्षेत्राधिकारको कुरा आयो । भोलि टीआरसीको कुरा आउला, त्यहीँबाट सम्बोधन होला ।’

अदालतमा मुद्दा मामिला चलिरहेका बेला सेनाका तर्फबाट मेलमिलापको लागि प्रस्ताव गएको सुनारको पारिवारिक स्रोत बताउँछ । अनौपचारिक रुपमा जंगीअड्डाबाट मैनाको शालिक बनाउने, क्षतिपूर्ति लगायतका प्रस्ताव राखिएको उनीहरू बताउँछन्

मेलमिलापको प्रयास

सैनिक अदालतले २०६१ सालमा मैना सुनार प्रकरणमा मानव अधिकार तथा मानवीय कानूनको पालना सम्बन्धी निर्देशिका विपरित कार्य गरेको भन्दै तीन सैनिक अधिकृतलाई ६ महिना कैद र एक वर्ष बढुवा रोक्काको फैसला गरेको थियो ।

तत्कालीन उपरथी मोहनबहादुर बस्नेतको अध्यक्षतामा गठित ‘कोर्ट अफ इन्क्वायरी बोर्ड’ले १ चैत २०६१ मा मार्ने उद्देश्यले नभए पनि अरु विकल्पहरु हुँदा हुँदै अपरिपक्व र लापरबाही ढंगले चरम यातना दिएका कारण मैनाको मृत्यु भएको देखिएको भन्दै सैनिक ऐन बमोजिम कारबाही गर्न प्रतिवेदन दिएको थियो ।

पछि सैनिक अदालतले कैद सजायसँगै उनीहरुबाट क्षतिपूर्तिवापत २ लाख ५० हजार रुपैयाँ दिन समेत सिफारिस गरेको थियो । तर, सेनाको फैसलामा चित्त नबुझाएकी मैनाकी आमा देवीले २१ मंसिर २०६२ मा जिल्ला प्रहरी कार्यालय, काभ्रेमा चार जनाविरुद्ध किटानी जाहेरी दिएकी थिइन् ।

त्यसबेला सैनिक अधिकृतहरुविरुद्धको जाहेरी प्रहरीले लिन नमानेपछि उनले सर्वोच्च अदालतमा समेत निवेदन दिएकी थिइन् । सर्वोच्चले २०६४ असोजमा जाहेरी दर्ता गरेर अनुसन्धान गर्न प्रहरीलाई आदेश दिएको थियो ।

अदालतले अभियुक्तहरुलाई समात्न आदेश दिए पनि कारबाही प्रक्रिया अघि बढेन । पछि २०७० असोजमा न्यायाधीश ईश्वराज आचार्यको इजलासले मुद्दालाई मुल्तबीमा राख्ने निर्णय गर्‍यो । तर, फेरि त्यसविरुद्ध अदालतमा मुद्दा पर्‍यो र कारबाही प्रक्रिया अघि बढाउन आदेश भयो ।

यसपछि जिल्ला अदालत, काभ्रेले ३ वैशाख २०७३ मा गैरन्यायिक हत्यामा सेनाका तीन अधिकृतलाई जन्मकैदको फैसला सुनाएको थियो ।

द्वन्द्वकालीन मुद्दामा अदालतले सेनालाई दोषी ठहर गरेको यो पहिलो घटना थियो । उच्च अदालतले समेत यसमा सुनुवाइ गर्दै जिल्लाको आदेश सदर गर्‍यो । तर, नेपाली सेना त्यसविरुद्ध भ्याकेट निवेदन लिएर सर्वोच्च अदालत गएको थियो ।

‘जो व्यक्ति प्रतिवादी छ, ऊ निवेदन लिएर जानुपर्नेमा यो घटनामा नेपाली सेना संस्था आफैं उच्च र जिल्लाको आदेश बदर गर्न माग गर्दै अदालत गएको छ’, एड्भोकेसी फोरममा समेत आबद्ध अधिवक्ता पुष्प पौडेल भन्छन्, ‘अदालतमा विचाराधीन मुद्दामा टीआरसीले फरक नपर्ने नजिर छ, त्यसैले सेनाले भनेजस्तो यो टीआरसी मात्रको क्षेत्राधिकारको विषय होइन ।’

अदालतमा मुद्दा मामिला चलिरहेका बेला सेनाका तर्फबाट समेत मेलमिलापको लागि प्रस्ताव गएको सुनारको पारिवारिक स्रोत बताउँछ । ‘अनौपचारिक रुपमा जंगीअड्डाबाट मैनाको शालिक बनाउने, क्षतिपूर्ति लगायतका प्रस्ताव राखिएको थियो’, यसबारे जानकार स्रोतले भन्यो, ‘तर, मैनाकी आमा देवी मान्नु भएन, उहाँले आफूलाई न्याय चाहिएको हो भन्ने जवाफ दिनुभयो ।’

नेपाली सेनाको युद्धकार्य विभागका महानिर्देशक प्रेमध्वज अधिकारी चाहिँ जंगीअड्डाको तर्फबाट औपचारिक रुपमा त्यस्तो प्रस्ताव नगरिएको बताउँछन् । ‘बरु त्यहीँ पालिकाबाट समाधान हुन्छ भने स्मारक बनाउने भनेर छलफल भएको सुनेको थिएँ’, उनले भने, ‘यो काभ्रेको पाँचखालका मेयरको पहलमा स्मारक राख्न सकिन्छ भन्ने कुरा भएको भन्ने बुझेको छु ।’

सेनासँग स्मारक बनाउनलाई जमिन पनि नहुने भन्दै उनले भने, ‘स्थानीय स्तरमा त्यसलाई समाधान गर्न सकिन्छ कि भनेर मेयरको प्रयास भएको त्यो पहल भएको हो भन्ने मलाई लाग्छ ।’

संयुक्त राष्ट्र संघमा चिठी पठाएको कुरा सुनेको भए पनि यो मामलामा राज्यले टीआरसी समेत बनाइसकेको अवस्थामा त्यहीँबाट ‘सोलोडोलो सम्बोधन होला’ भन्ने लागेको उनले बताए ।

अदालतमा विचाराधीन मुद्दामा टीआरसीले फरक नपर्ने नजिर छ, त्यसैले सेनाले भनेजस्तो यो टीआरसी मात्रको क्षेत्राधिकारको विषय होइन – पुष्प पौडेल, अधिवक्ता, एड्भोकेसी फोरम

अहिले संलग्न सैनिक अधिकारीहरुले एक किसिमको सजाय समेत पाइसकेको अवस्थामा यो विषय विचाराधीन रहेको अवस्थामा सुनार प्रकरण यथास्थितिमै रहेको समेत उनले बताए ।

‘आमा खोज्न गएका सैनिकले छोरीलाई लगे’

मानवअधिकारवादी संस्था अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक) को प्रतिवेदन अनुसार, त्यसबेला सैनिक अधिकारीहरु आमा देवीलाई नियन्त्रणमा लिन उनको घरसम्म पुगेका थिए । तर, देवीलाई नभेटेपछि छोरी मैनालाई पक्राउ गरेर ब्यारेकतिर लगेका थिए ।

प्रतिवेदनअनुसार, पोखरीचौरी गाविस–४ की १७ वर्षीया रिना रसाइली र सुभद्रा चौलागाईंलाई १ फागुन २०६० सालमा सेनाले घरबाट उठाएर गोली हानेको थियो ।

त्यो घटनाको प्रत्यक्षदर्शी मैनाकी आमा देवी थिइन् । त्यसैले उनलाई खोज्दै घरमा गएको टोलीले देवीलाई नभेटेपछि छोरीलाई लगेर पाँचखालस्थित वीरेन्द्र शान्ति तालिम केन्द्रमा यातना चरम दिएका थिए ।

त्यसबेला सेनाले आमासँगै मैना पनि आतंककारी गतिविधिमा संलग्न रहेको आरोप लगाउँदै उनलाई फिर्ता लाने हो भने श्रीमतीलाई लिएर पाँचखाल ब्यारेकमा आउनु भनेर बुबा पूर्णलाई भनेको मानवअधिकारवादी संस्था एड्भोकेसी फोरमको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

मैनालाई घरबाट समातेर लगे पनि २०६१ साल वैशाखसम्म सेनाले उनलाई पक्राउ गरेकोबारे अस्वीकार गर्दै आएको थियो । पछि तीब्र दबाबपछि सेनाले उनको मृत्यु भएको बताएको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय दबाबपछि २ वर्ष ८ महिनापछि उनको वीरेन्द्र शान्ति तालिम केन्द्रभित्र कंकाल भेटिएको थियो ।

दबाबबीच यो प्रकरणमा छानबिन गर्न सेनाले कोर्ट अफ इक्वायरी बोर्ड समेत गठन गर्‍यो ।

कोर्ट अफ इक्वायरीको प्रतिवेदनमा त्यसबेला मैना सुनारलाई ‘पानीमा चोबल्ने र निकाल्ने गर्दा पनि कुनै कुरा बकाउन नसकेपछि सहसेनानी सुनिल र अमितले सिपाही श्रीकृष्ण श्रेष्ठलाई करेन्ट लगाउन अह्राएको’ भनिएको छ । सिपाहीले गिजरको लाइनबाट तार जडान गरेर पैतला र हातमा करेन्ट लगाउँदा सुनारको मृत्यु भएको थियो ।

‘करिब डेढ घन्टाको यातनापछि मैना सुनारबाट खास उल्लेखनीय कुरा नखुलेपछि खाना खुवाएर सोधपुछ गर्ने भनेर मन्दिरनिरको हावाघरतर्फ पठाइएको देखिन्छ’, प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘आँखामा पट्टी लगाएको र हात पछाडिपट्टी बाँधिएको अवस्थामा राखिएकी सुनार दिनको करिब ११ बजेतिर बान्ता गरी मुखबाट फिँज निकालेर गम्भीर अवस्थामा पुगेकी थिइन् ।’

कोर्ट अफ इक्वायरीकै प्रतिवेदनमा महासेनानी बबी खत्रीले सहसेनानी अमित पुनलाई उनको शवलाई गोप्य रुपमा गाड्न निर्देशन दिएको खुलेको भनिएको छ ।

‘उनलाई दफन गर्नुभन्दा पहिले हिरासतबाट भाग्न खोजेको भान पार्न मैनाको शरीरमा गोली पनि हानिएको तथ्य पनि खुल्दछ’, एड्भोकेसी फोरमको प्रतिवेदनमा उल्लेखित कोर्ट अफ इक्वायरीको अंशमा भनिएको छ, ‘लाशलाई गाडिसकेपछि सम्पूर्ण घटनालाई छोप्ने प्रयास गर्नका लागि सैनिक अधिकारीहरुले मैनाको हत्यालाई भिडन्तमा मृत्यु भएको हौवा खडा गर्न षड्यन्त्र रचे ।’

खत्रीको निर्देशन अनुसार सहसेनानी बस्नेतले पाँचखाल प्रहरी चौकीबाट प्रहरी बोलाएर गलत मुचुल्का तयार पारेको भनिएको छ ।

सोही दिन सेनाले प्रेस वक्तव्य जारी गरेर होक्से जंगलको नजिक एउटा आतंककारी सैनिकको गाडीबाट हाम फालेर जंगलतर्फ जाँदा र चेतावनी दिँदा पनि नफर्किएपछि गरिएको कारबाहीमा उनी मारिएको भनिएको थियो ।

११ फागुन, काठमाडौं । शसस्त्र प्रहरी बल नेपालका एक महिला इन्सपेक्टर झुण्डिएको अवस्थामा मृत भेटिएकी छिन् ।

मृत भेटिनेमा पोखरामा तालिमरत इन्सपेक्टर सन्तोषी महत छिन् । सिन्धुपाल्चोक घर भएकी महत १७ बेसिक (२०८१) कि इन्सपेक्टर हुन् । इन्सपेक्टरको बेसिक तालिम गरिरहेकी उनी ब्यारेकको महिला शौचालयको नजिकको बिमा डोरीको पासो लगाएर झुण्डिएको अवस्थामा मृत फेला परेको सशस्त्र प्रहरीका सहप्रवक्ता शैलेन्द्र थापाले बताए ।

उनको शव पोस्टमार्टम गर्ने तयारी गरिएको छ । २०७२ सालमा सशस्त्रकै सिपाहीमा भर्ना भएकी उनले २०७८ सालमा असईमा नाम निकालेकी थिइन् । त्यसपछि अहिले २०८१ सालमा इन्सपेक्टरमा नाम निकालेर तामिल सुरु गरेकी थिइन् ।

पारिवारिका स्रोतकाअनुसार महतको सशस्त्रै १६ बेसिकको एक इन्सपेक्टरसँग प्रेम सम्बन्ध थियो । तर प्रेममा दरार आएपछि उनले आत्महत्या गरेको हुनसक्ने बताइएको छ । परिवारले ती इन्सपेक्टरविरुद्ध आत्महत्या दुरुत्साहनको कसुरमा किटानी जाहेरी दिने तयारी गरेका छन् ।

१० फागुन, काठमाडौं । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले प्रदेशका संरचनाहरू थपघट हुनसक्ने बताएका छन् । शनिबार प्रथम महिला राधिका शाक्यको आत्मकथा करुणाको लोकार्पण समारोहलाई सम्बोधन गर्दै उनले यस्तो बताएका हुन् ।

लोकतन्त्र र लोकतान्त्रिक प्रणालीमा हेरफेर हुनसक्ने कुरालाई सामान्य मान्नुपर्ने प्रधानमन्त्री ओलीको भनाइ थियो ।

‘लोकतन्त्र र लोकतान्त्रिक प्रणालीमा पनि हेरफेर र सुधार हुनसक्छ तर अझ त्यसका संरचनागत पक्षहरू बढी सुधार हेरफेर हुनसक्दछन्,’ प्रधानमन्त्री ओलीले भने, ‘सात वटा प्रदेश ९ वटा पनि हुनसक्छ, सात वटा प्रदेश पाँच वटा पनि हुनसक्छ । त्यसो भयो भने पनि कुनै रुवाबासी गर्नुपर्ने अवश्यक छैन । ६ वटा पनि हुनसक्छ ।’

देश, विकास र जनताको आवश्यकता हेरेर त्यसअनुसार हेरफेर गर्नुपर्ने उनको जिकिर छ ।

‘देशलाई आवश्यकता, विकासलाई आवश्यकता, जनतालाई आवश्यकता कस्तो हुन्छ, त्यसअनुसार गर्ने कुरा हो,’ प्रधानमन्त्री ओलीले भने ।

अब राजनीतिक परिवर्तन गर्नुपर्ने, प्रणाली नै हेरफेर गर्न आवश्यक नरहेको भन्दै सुधारहरू गर्ने कुरालाई सामान्य रुपमा लिनुपर्ने प्रधानमन्त्री ओलीको भनाइ थियो ।

‘अब त्यस्तो ठूलो केही राजनीतिक परिवर्तन गर्नुपर्ने, प्रणाली नै हेरफेर गर्नुपर्ने केही छैन, रिफर्महरू गर्नुपर्ने हुनसक्छ । सुधारहरू गर्नुपर्ने हुनसक्छ । सुधार गर्दै अघि बढ्छौँ,’ प्रधानमन्त्री ओलीले भने ।

१० फागुन, काठमाडौं । खुला बास्केटबल प्रतियोगिताको महिलातर्फ माउन्टेन मुभर्स फाइनलमा प्रवेश गरेको छ ।

३ टिम सहभागी राउन्ड रोविन लिगमा माउन्टेन मुभर्स अपराजित रहँदै फाइनलमा पुगेको हो । नखिपोट युथ क्लब र नेपाल लोकतान्त्रिक खेलकुद संघ, ललितपुरद्वारा संयुक्त आयोजित प्रतियोगितामा माउन्टेन मुभर्सले लिगको अन्तिम खेलमा आईएसए नेपाललाई ४७–२८ ले पराजित गर्‍यो ।

माउन्टेन मुभर्सकी छिरिङ शेर्पाले १२ अंक जोडिन् । शीर्ष स्थानमा रहँदै फाइनल पुगेको माउन्टेन मुभर्सले सुरुका तीन क्वाटरमा लिएको अग्रतानै जितको आधार बन्यो ।

माउन्टेन मुभर्सले पहिलोमा ८–०, दोश्रोमा १८–८ र तेश्रोमा ११–६ को प्रदर्शन गर्‍यो ।

चौथोमा आईएसए नेपालले १४–१० को सान्त्वना अग्रता हासिल गर्‍यो । लिगको पहिलो खेलमा माउन्टेन मुभर्सले कीर्तिपुरलाई ६८–५२ ले हराएको थियो ।

लगातार दोश्रो हारसँगै आईएस नेपाल प्रतियोगिताबाट बाहिरिएको छ । फाइनलमा माउन्टेन मुभर्सको भेट कीर्तिपुरसँग हुनेछ । कीर्तिपुरले आफ्नो पहिलो लिग खेलमा आईएसए नेपाललाई ५२–४९ ले हराएको थियो ।

नखिपोटस्थित आयोजक क्लबको कभर्डहलमा भइरहेको प्रतियोगिताको पुरुषमा प्लेबक्स फाइनलमा पुगेको छ ।

प्लेबक्सले शनिबार भएको सेमिफाइनलमा रोयललाई ८२–६२ ले हरायो । प्लेबक्सको जितमा आशिष महर्जनले सर्वाधिक २४ अंक जोडिन् । अब प्लेबक्सले उपाधिका लागि आर्मी र टाइम्सबीचको विजेतासँग प्रतिस्पर्धा गर्नेछ ।

फाइनल खेल आइतबार हुनेछ । पुरुषमा पहिलो हुनेले १ लाख र दोश्रोले ५० हजार नगद पुरस्कार पाउने छन् । महिलाको उपाधि विजेताले ५० हजार र उपविजेताले २५ हजार नगद पुरस्कार प्राप्त गर्ने छन् ।

दुवै समूहको ‘मोस्ट भेलुएबल प्लेयर’ लाई समान २०–२० हजार तथा उदीयमान खेलाडीलाई समान १०–१० हजार नगदसहित गिफ्ट ह्याम्पर प्रदान गरिने छ ।

१० फागुन, इलाम । राताे हाब्रे (रेडपाण्डा) बारे जानकारी गराउन तयार गरिएको ‘नेपालमा हाब्रे’ पुस्तक विमोचन गरिएको छ । गिरिराज बाँस्कोटाले सम्पादन गरेको पुस्तक शनिबार इलाममा आयोजित एक कार्यक्रममा विमोचन गरिएको हो ।

इलाम जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख जयप्रकाश राई, प्रमुख जिल्ला अधिकारी कल्पना श्रेष्ठ, कोशी प्रदेश वन मन्त्रालयका सचिव विशाल घिमिरे, रेड पाण्डा नेटर्वकका नेपाल निर्देशक आङफुरी शेर्पा, वन तथा भूमि विभागका उपनिर्देशक धनञ्जय रेग्मीले संयुक्त रूपमा पस्तक विमोचन गरे ।

पुस्तक रेड पाण्डा नेटवर्क र दीप ज्योती युवा क्लबले संयुक्त रूपमा प्रकाशन गरेका हुन् । पुस्तकमा नेपालमा पाइने हाब्रेको अवस्था, संरक्षणका चुनौती, पर्यटन तथा संरक्षणका विभिन्न सन्दर्भका १६ वटा लेख समाविष्ट छन् ।

पुस्तकमा मोहन मैनाली, यादव उप्रेती, संग्राम कार्की, मुकेश पोखरेल, युवराज गौतम, गोविन्द पोखरेल, सिताराम गुरागाई, विप्लव भट्टराई, भीम चापागाई, आनन्द गौतम, सरोज शर्मा, एलिना दियाली लगायतको लेख छ ।

कार्यक्रमका अतिथिहरूले पुस्तकले रेडपाण्डाबारे नीति निर्माण र संरक्षणमा सघाउ पुर्‍याउने बताएका थिए ।

करिब दश वर्ष अगाडि भारतको लखनऊबाट कत्थक नृत्यमा स्नातकोत्तर गरेर नेपाल फर्केपछि नम्रता केसीले सरुभक्तको खण्डकाव्य ज्यानमायामाथि एउटा नृत्य नाटिका बनाउँदै थिइन् । त्यतिबेलाका सक्रिय अनि आत्मीय कला पत्रकार कला अनुरागी (अहिले उहाँ शोधार्थी हुनुभएको छ र यो हामीलाई एकदमै मन परिरहेको छ) ले एउटा अन्तर्वार्ता गर्दा नम्रताले भनेकी थिइन्– ‘डान्स र ड्रामा मिलेपछि म्याजिक हुन्छ !’

नेपाली मौलिक लोक नाट्य परम्परामा नृत्य र नाट्य जतिसुकै मिले तापनि हामीले गरिरहेको आधुनिक रंगमञ्च अभ्यासमा नृत्यलाई कथावाचनसँग नजोडेर सौन्दर्य तत्वका रूपमा मात्रै प्रयोग गरिंदै आएको सन्दर्भमा ‘डान्स र ड्रामा’ मिलाएर जादु गर्ने सपना देखेकी एउटी केटी रंगकर्मीको साथी र साक्षीको रूपमा यो यात्राको एउटा मीठो संस्मरण समीक्षा अतिशयोक्ति नलाग्ला, त्यसै पनि लेख्नु त छँदैछ ।

– – –

विश्वप्रसिद्ध भारत रंग महोत्सवको २४औं संस्करणका लागि छानिएका अन्तिम नाटकहरूको सूचीमा ‘जून– मोर द्यान अ फे(इ)री टेल’ को नाम पनि छ है भनेर आदरणीय रंगकर्मी देव न्यौपाने दाइले सुनाउँदा म सुदूरपश्चिम बझाङ जिल्लाको मष्टा गाउँपालिकामा कचहरी नाटक देखाएर काठमाडौं फर्किंदै थिएँ । सुसमाचार नै भएतापनि मेरा लागि यो खबर एउटा सुखद् र दुःखद् आश्चर्यको सम्मिश्रण बनेको थियो । दुःखद् हुनुको कारण थियो आफूले लेखेको र अत्यन्तै आशा गरेको अर्को एउटा नाटक नछानिनु (सायद आफैंले लेखेको भएर अत्यन्तै आशा गरेको हुनसक्छ) ।

खबर सुखद् आश्चर्य बन्नका लागि आवश्यक तथ्यहरू त धेरै अनि छर्लङ्गै थिए । ‘जून– मोर द्यान अ फे(इ)री टेल’की परिकल्पनाकार तथा निर्देशक नम्रता केसी मेरो रंगमञ्च अनि जीवनकै सहयात्री हुनु मात्रै खुशीको एउटा प्रसंग थिएन, म स्वयम् उक्त गीति नृत्य नाटिकाको निर्माता हुनु र दुई वर्षअघि नृत्य नाटिका निर्माण र मञ्चनका क्रममा बनेका अनेक अविस्मरणीय पलहरू आँखाभरि झल्झल्ती आउनुले खुशी पनि आँखाबाटै खस्न खोजिरहेको थियो । उसो त रंगकर्मीहरू अलि बढी नै भावुक हुन्छन् तर पनि आधिकारिक इमेल नआइसकेको हुनाले खुशी प्रकट गर्ने हतारो देखाउन मनले मानिरहेको थिएन ।
– – –

भारतमा २५ वर्षअघि अन्तर्राष्ट्रिय नाटकहरू देखाउने मेलाको रूपमा सरकारी तवरबाट शुरू भएको भारत रंग महोत्सवप्रति संसारभरिकै रंगकर्मीहरू आकर्षित छन् । विश्वका उत्कृष्ट नाट्य विद्यालयहरूमध्येको एक भनेर दाबी गरिने राष्ट्रिय नाट्य विद्यालयको आयोजनामा हुने महोत्सवमा सहभागी हुन युरोप, अमेरिका, अष्ट्रेलिया, अफ्रिकादेखि एशियासम्मका देशहरूबाट आवेदन आउने आयोजकले बेलाबेला बताइरहन्छन् ।

नेपालबाट शुरुआती समयमा सुनील पोखरेल र अनुप बरालका नाटकहरू सहभागी हुने गरेको महोत्सवमा पछिल्लो समय थुप्रै युवा निर्देशकका नाटकहरू छनोट अनि मञ्चन हुन थालेका छन् ।

सायद यसै कारण हुनसक्छ, भारत रंग महोत्सवमा सहभागी हुन नेपाली रंगकर्मीहरूले आवेदन दिने क्रम बढेको छ । र, यही कारण हुन सक्छ, भारत रंग महोत्सवलाई पहिलो पटक भारत बाहेक दुई देशहरू नेपाल अनि श्रीलंकामा पनि आयोजना गरियो ।

२४औं भारत रंग महोत्सवमा नेपालबाट छानिएका दुई प्रस्तुतिहरू मध्ये दिया मास्केको निर्देशनमा बनेको ‘कथा कस्तूरी’ समेत दुई वटै नाटक महिला निर्देशकहरूबाट पर्नुले समकालीन नेपाली रंगमञ्चमा अर्को तरंग ल्याएको थियो । छानिएका दुवै नाटकहरूमा भेटिएको अर्को एउटा समानता थियो– कथावाचनका लागि गीत–संगीत र नृत्यको प्रधानता । बहुजातीय सांस्कृतिक अनुष्ठानको जगमा बनेको मौलिक नेपाली नाट्य परम्परा हेर्ने हो भने संगीत र नृत्यसँगै गरिने कथावाचन नेपाली नाटकको एउटा प्रमुख मौलिक तत्वको रूपमा देखिन्छ ।

भलै, हाम्रो रंगमञ्चको व्यावसायिक धारमा र दर्शकहरूको नाटक हेर्ने अवधारणामा संवाद र यथार्थवादी अभिनय प्रधान हुने आधुनिक युरोपेली नाट्यशैलीको प्रभाव छ, पछिल्लो समय नेपाली नाटकहरूमा मौलिकताको खोजी भइनैरहेको छ । विभिन्न जातजातिका मिथकीय कथाहरू मञ्चमा ल्याउनेदेखि लिएर संस्कृतिमा भएका सामाजिक समस्याहरूमाथि नाटक मार्फत छलफल गराउनेसम्मका प्रयत्नहरू नेपाली रंगकर्मीबाट हुँदै आएका छन् ।

यही कसीमा हेर्दा दिया मास्केको नाटक ‘कथा कस्तूरी’ले नयनराज पाण्डेद्वारा लिखित कथा सर्पदंशमा आधारित भएर पश्चिम नेपालमा बसोबास गर्ने आदिवासी सपेरा जातिहरूको कथालाई रैथाने संगीत, नृत्य र कथावाचन मार्फत देखाएको थियो भने नम्रता केसीको ‘जून– मोर द्यान अ फे(इ)री टेल’ले विश्वप्रसिद्ध सिन्द्रेलाको कथालाई गीत, संगीत र नृत्यको कलेवरमा पुनर्कथन गरेको थियो । महोत्सवअन्तर्गत यी दुवै नाटक भारत र नेपालमा मञ्चन गरिए ।

यी दुई नाटकसँगै यसपालि भारत रंग महोत्सवमा अन्य दुई नेपाली नाटकहरू प्रदर्शन भए । सुनील पोखरेलको निर्देशन रहेको ‘गच्छामि’लाई नेपाल भारत रंग महोत्सवको आयोजक प्रस्तुतिको रूपमा नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानले काठमाडौं र दिल्लीमा मञ्चन गर्‍यो भने अन्तिम समयमा आएर छनोटको सूचना दिइएको नर्वे र नेपालको सहकार्यात्मक प्रस्तुति रहेको रामहरि ढकालद्वारा लिखित निर्देशित नाटक ‘गुलाफ’ भारतको दिल्ली र जयपुरमा मञ्चन भए ।

भव्य मञ्च सहितको प्रेक्षागृहमा सजाइएका नाट्य उपकरण तथा सामग्रीहरूसँगै प्रवेशद्वारहरूमा बनाइएका रंगोली तथा जीव–जनावरका मूर्तिहरू अनि लस्करै टाँसिएका नाटकका पोस्टरहरूले महोत्सवको रौनक बढाएको थियो ।

संयोग हुनसक्छ, यी दुई नाटकबीचको समानता भने तथागत बुद्धको जीवन र दर्शनसँग गाँसिएका थिए । ‘गच्छामि’ले बुद्धको बारेमा सुनिएको परम्परागत जीवनीको कथा भन्थ्यो भने ‘गुलाफ’ले बुद्धपत्नी यशोधराको दृष्टिकोणबाट बुद्धको जीवनीमाथि प्रश्न गर्थ्यो । यसरी समग्रमा हेर्दा २४औं भारत रंग महोत्सवमा नेपालले मूल रूपमा दुई वटा कुरा प्रस्तुत गर्‍यो– बुद्ध अनि उनको जीवन र यहाँको गीत–संगीत अनि नृत्यमा आधारित मौलिकताउन्मुख तर आधुनिक नाट्यशैली ।

– – –

आयोजकबाट आधिकारिक इमेल आउँदा ‘जून– मोर द्यान अ फे(इ)री टेल’लाई भारतको गोरखपुर र नेपालको काठमाडौंमा मञ्चन गर्ने खबर आउँदा हामी रुनु न हाँस्नु भएका थियौं । यसभन्दा अघि भारत रंग महोत्सवमा छनोट हुने नाटकहरूले दिल्ली लगायत भारतको अर्को कुनै शहरमा मञ्चनको अवसर पाउने गरेकोमा हामी त्यसरी नै आशातीत थियौं । आवेदन दिंदादेखि नै आशा गरिएकाले होला, हाम्रो कलात्मक प्रस्तुतिलाई एउटा अन्तर्राष्ट्रिय महोत्सवमा भन्दा बढी भारतीय रंगमञ्चका हस्तीहरू पढेको नेशनल स्कुल अफ ड्रामामा देखाउने अवसरका रूपमा हामीले लिएका थियौं ।

व्यावसायिक नेपाली रंगमञ्चको मूलप्रवाहमा नअटाइसकेका हाम्रा नृत्य कलाकारहरू पनि सोही कारणले बढी उत्साहित थिए । तर अचानक त्यो अवसर छैन भनेर भनिदिंदा हामी रनभुल्लमा परेका थियौं । काठमाडौंमा यो प्रस्तुति हामीले लामै समय देखाइसकेका थियौं र प्रशस्तै दर्शकहरू (धेरै रंगकर्मीहरू बाहेक)ले यसलाई हेरिसकेका थिए । नेपालसँग सिमाना जोडिएको गोरखपुरमा प्रस्तुति देखाउन हामीलाई समस्या थिएन तर सधैं दिल्ली जाँदा रेल चढ्न जाने ठाउँको रूपमा मात्र चिनिएको त्यो भूमिमा एउटा यस्तो नाटक देखाउन लिएर जानुथियो जुन नाटकलाई स्वयम् नेपाली नाट्यकर्मीहरूले हेरिसकेका थिएनन् । यसरी एउटा अनावश्यक वैधानिकताको खोजीले हामीलाई रन्थनाएको थियो ।

त्यसबाहेक महोत्सवमा सहभागी हुँदा सधैं पाइने गरेको सेवा–सुविधामा पनि कटौती गरेको सुन्दा बाँदर र कान्छाबाउको अनुहार जोडिएको एउटा नेपाली उखानले सताइरहेको थियो । ‘हामीले हाम्रो सृजना प्रस्तुति गर्ने अवसर पाएका छौं, योभन्दा सुन्दर कुरा कुनै स्थान, सेवा वा सुविधा हुन सक्दैन’ अन्योलताकै बीचमा बसेको तयारी बैठकमा नाटककी निर्देशक नम्रता केसीले भनिन्, ‘मलाई लाग्छ गोरखपुर र काठमाडौंका दर्शकहरूको भागमा यो नाटक परिसक्यो, अनि कुनै पनि असल कलाकारले दर्शकको भाग खोस्दैनन् ।’ असल कलाकार बन्ने उत्साह यस्तो भइदियो, एस्थेटिक डान्स स्टुडियोको २५ सदस्यीय टोली जोरजामले नाटकको तयारी गर्न थाल्यो ।

हरेक कुरा हुँदा त्यसले पार्ने प्रभावको दुई पक्ष हुन्छ । गोरखपुरमा प्रस्तुति लिएर जानु त्यस्तै एउटा अवसर बन्यो जहाँ हाम्रा लागि सकारात्मक असरहरूको तौल बढी थियो । विशेष मेरा लागि, कुनै पनि स्थानलाई लिएर हेरिने एकपक्षीय दृष्टिकोणलाई बदल्न यसले सघाउ पुर्‍यायो । अगाडि भनिए झैं भारतका समृद्ध शहरहरू जान रेल चढ्ने ठाउँको रूपमा मात्रै मैले चिनेको यो ठाउँमा नाटक गर्न जाँदै गर्दा सोही शहरको सांस्कृतिक, सामाजिक र पर्यटकीय समृद्धता देख्न पाउनु एउटा अभूतपूर्व अवसर थियो ।

रेल स्टेशनभन्दा अलि पर रहेको नौकाबिहार भनेर चिनिने रामगढ ताल यस शहरका थोरैमध्ये एक आकर्षण केन्द्र रहेछ । हाम्रा लागि भने त्योभन्दा आकर्षणको केन्द्र थियो– त्यसै तालको किनारमा रहेको योगीराज बाबा गम्भीरनाथ प्रेक्षागृह एवं सांस्कृतिक केन्द्र जहाँ स्थानीय नाट्यकर्मीहरूको समूह अभियान थिएटरको सक्रियतामा पहिलोपल्ट भारत रंग महोत्सवको आयोजना भइरहेको थियो । अभियान थिएटरका निर्देशक श्रीनारायण पाण्डेको संयोजकत्वमा भइरहेको महोत्सवका सक्रिय कार्यकर्ताहरूमा अधिकांश स्थानीय युवायुवती थिए जो नाटक र अभिनयप्रति ज्यादै समर्पित थिए ।

समूहका कलाकारहरूले सृजना गरेका विभिन्न प्रतिस्थापन कला, पेन्टिङ, फोटो प्रदर्शनीबाट त्यहाँका नाट्यकर्मीहरू कति सृजनशील र मिहिनेती छन् भन्ने थाहा हुन्थ्यो । भव्य मञ्च सहितको प्रेक्षागृहमा सजाइएका नाट्य उपकरण तथा सामग्रीहरूसँगै प्रवेशद्वारहरूमा बनाइएका रंगोली तथा जीव–जनावरका मूर्तिहरू अनि लस्करै टाँसिएका नाटकका पोस्टरहरूले महोत्सवको रौनक बढाएको थियो ।

मिडिया कभरेजका सन्दर्भमा पनि गोरखपुर उदार नै रहेछ । हामीले नाटक प्रस्तुत गरेको अर्को बिहान हामी नेपालतर्फ प्रस्थान गरिसकेका थियौं । नेपाल आइपुगेर ह्वाट्सएप चेक गर्दा स्थानीय आयोजकले पठाएका हाम्रा नाटक सम्बन्धी स्थानीय अखबारमा छापिएका समाचार तथा फोटो फिचरहरूको लामो लिस्ट देखिन्थ्यो ।

संख्या उल्लेख्य नभए पनि गोरखपुरमा विविध किसिमका दर्शकहरूको कमि देखिएन । नाटकलाई समालोचनात्मक रूपमा कसरी हेर्नुपर्छ भन्ने चेत भएका देखि मञ्चतिर नभई दर्शकदीर्घातिर फर्केर प्रतिक्रिया दिन उत्सुक दर्शक कलाकारहरूको उत्साह देखेर नेपाली कलाकार भावविह्वल भइहाले । ‘स्ट्याण्डिङ ओभिएसन’ लगायत कलाकार निर्देशकले सोचेभन्दा बढी प्रशंसा र मानसम्मान ‘जून– मोर द्यान अ फे(इ)री टेल’ले पायो ।

उसो त प्रेक्षालयभित्र नाटक हेर्ने अनुशासन भने नेपालको भन्दा फरक पनि देखिएको थियो । दर्शकहरू नाटकको बीचमै निर्वाध आउजाउ गरिरहनु र फोटो पत्रकारहरूले फ्ल्यास प्रयोग गरेर फोटो खिच्नुले कतिपय शालीन दर्शकहरूलाई बाधा पुर्‍याइरहेको भान हुन्थ्यो, भलै कसैले विरोध गरेनन् । ठूलो प्रेक्षागृह र कम दर्शक भएर हुनसक्छ, प्रत्यक्ष मञ्चन भइरहेको नाटकलाई भिडियोकल मार्फत ‘प्रवद्र्धन’ गर्ने कार्यमा संलग्न पछिल्लो पंक्तिमा बसेका दर्शकहरू भेट्नु पनि हाम्रा लागि नौला अनुभव रहे ।

मिडिया कभरेजका सन्दर्भमा पनि गोरखपुर उदार नै रहेछ । हामीले नाटक प्रस्तुत गरेको अर्को बिहान हामी नेपालतर्फ प्रस्थान गरिसकेका थियौं । नेपाल आइपुगेर ह्वाट्सएप चेक गर्दा स्थानीय आयोजकले पठाएका हाम्रा नाटक सम्बन्धी स्थानीय अखबारमा छापिएका समाचार तथा फोटो फिचरहरूको लामो लिस्ट देखिन्थ्यो । एकदमै प्रशंसा गरिएका फरक–फरक शीर्षकका ती समाचार फिचरहरूको मूल आलेख भने लगभग उस्तै रहेछ । सायद आयोजकले पठाएको प्रेस विज्ञप्तिलाई जस्ताको तस्तै छापेको भएर होला, सबैजसो मिडिया सामग्रीमा एउटै गल्ती भेटिन्थ्यो– कलाकारहरूको नाम ।

सरकारी तवरबाट विरलै गरिने यस किसिमको कार्यक्रमका उल्लेख्य प्रभाव र सुधार्नुपर्ने पक्ष दुवैका विषयमा मिडियाले मन खोलेर लेखिदिए ‘नाटक हेर्ने र गर्ने’ दुवै संस्कार बसाउन सजिलो हुन्छ ।

पछिल्लो समय नाटकमा थपिएका केही कलाकारहरूको नाम (जसलाई हामीले आयोजकको अनुरोधमा थप तीनपटक पठाएका थियौं)को सट्टा हामीले आवेदन गर्दा पठाएका नामहरूलाई आयोजकले बाँडेछन् र मिडियाकर्मीहरूले पनि नाटक सकिएपछि कलाकार परिचयको खण्डमा बस्न नभ्याएर हुनसक्छ, आयोजकले जे पठायो त्यसैलाई छापेछन् । आजकल नेपालमा पनि नाटक समीक्षा गर्न नभ्याएको खण्डमा आयोजकले पठाएको प्रेस विज्ञप्ति सार्ने क्रम बढिरहेको देख्न सकिन्छ । यसले सृजनात्मक रंगकर्म र पत्रकारिता दुवैलाई हानि गर्छ भन्ने त जगजाहेर नै छ । यद्यपि, नेपाली पत्रकारिताले रंगमञ्चलाई जुन आकारको स्पेस दिइरहेको छ, त्यही आकार–प्रकारको गम्भीरता र संवेदनशीलता पनि दिने नै छ भन्ने आशा गर्न सकिन्छ ।

महोत्सव अन्तर्गत नै काठमाडौंमा भएको प्रस्तुति हाम्रो लागि विशेष अर्थको रह्यो । आयोजकले हामीसँग नै सल्लाह गरेर नामलाई नेपालीकरण गरिदिएको थियो । ‘जूनः परिकथा मात्रै होइन’ भनेर आयोजकले नै भनिदिएपछि सायद यसपटक दर्शकहरूलाई यसले उत्सुकता जगाएको थियो, त्यही भएर हुनसक्छ राष्ट्रिय नाचघरको प्रेक्षालय यसपटक खचाखच थियो । खासगरी अघिल्लो पटक छुटेका थुप्रै नेपाली रंगकर्मीहरूले महोत्सवमा यो नाटक हेरे र प्रतिक्रिया दिए । पहिल्यै हेरेकाहरू पनि दोहोर्‍याउन–तेहेर्‍याउन नाचघरमा जम्मा भएका थिए ।

नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानको आयोजनामा नेपाल भारत रंग महोत्सव नाम दिइएको काठमाडौंको कार्यक्रमप्रति केही रंगकर्मीहरू तथा सांस्कृतिक अभियन्ताहरूको फरक मत भएतापनि यसमा मञ्चन भएका तीन नेपाली र तीन भारतीय नाटक हेर्ने दर्शकको अभाव भएन । राष्ट्रिय नाट्य विद्यालय, नयाँदिल्लीको रिपोर्टरी क्लब भनेर चिनिने रंगमण्डलको प्रस्तुति तीनै वटा भारतीय नाटकहरू बेजोडका थिए । सायद तिनका बारे विस्तृतमा नेपाली मिडियाले लेखे वा लेख्ने नै छन् । दोस्रो दिनको भारतीय नाटक हेरिसकेपछि कलाकारको सम्मानमा ताली बजाएर नबसी घर जान हतार गर्ने दर्शकहरूले ‘नाटक हेर्ने संस्कार नदेखाएको’ भनेर कुलपतिको गुनासो भेटेको प्रसंग धन्न कतै आएन ।

‘डान्स र ड्रामा मिलेपछि हुने जादु’ वास्तवमै कस्तो हुन्छ थाहा छैन । तर त्यसले अपार आश्चर्य देखाउनुका साथै सम्भावनाका केही खुड्किलाहरू पक्कै देखाउँछ होला ।

तर सरकारी तवरबाट विरलै गरिने यस किसिमको कार्यक्रमका उल्लेख्य प्रभाव र सुधार्नुपर्ने पक्ष दुवैका विषयमा मिडियाले मन खोलेर लेखिदिए ‘नाटक हेर्ने र गर्ने’ दुवै संस्कार बसाउन सजिलो हुन्छ । खासगरी, काठमाडौंमा मञ्चन भइसकेका नाटकहरू फेरि काठमाडौंमा नै देखाउनुको सट्टा तिनलाई अन्यत्र पठाएर थप विदेशी नाटकहरू (भारत र श्रीलंकाका) ल्याएर देखाउन सकिएको भए वा नेपाली नै नाटक देखाउँदा पनि त्यसमा भारतीय कलाकारहरूलाई दर्शकको रूपमा उपस्थित गराउन सकेको भए त्यसले सही अर्थमा सांस्कृतिक आदानप्रदान र अन्तरक्रियालाई बढावा दिन्थ्यो । किनभने नेपालको (र प्रायः अन्य देशहरूको पनि) सन्दर्भमा यस्ता आग्रहहरू रंगकर्मी भएर लेख्नुभन्दा मिडियाको तर्फबाट उठ्दा ज्यादा ‘समभावना’ प्रकट हुने सम्भावना हुन्छ ।
– – –

‘डान्स र ड्रामा मिलेपछि हुने जादु’ वास्तवमै कस्तो हुन्छ थाहा छैन । तर त्यसले अपार आश्चर्य देखाउनुका साथै सम्भावनाका केही खुड्किलाहरू पक्कै देखाउँछ होला । यो महोत्सवसँगै राष्ट्रिय नाट्य विद्यालयको एउटा च्याप्टर नेपालमा खोल्ने भन्ने पहल गर्न नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठान र यसकी कुलपति निशा शर्मा लागेका छन् । स्वयम् आफ्नो नाटक लिएर महोत्सवमा उपस्थित राष्ट्रिय नाट्य विद्यालयका निर्देशक तथा प्रसिद्ध कलाकार चित्तरञ्जन त्रिपाठीले त्यो दिशातर्फ जान सकिने संकेत गरेका छन् । दुई देशको सरकारको संलग्नता चाहिने भएकाले तत्कालै क्याम्पस नै खोल्न सकिएन भने पनि आफ्नोतर्फबाट पहल गरेर कार्यशाला तथा तालिमहरू ल्याउने प्रतिबद्धता जाहेर गरेका छन् ।

जाँदाजाँदै उनले नेपालको रंगमञ्चमा प्रदान गरिने जुनसुकै शिक्षाले पनि मौलिक महत्व चैं बोकेकै हुनुपर्ने बताएका छन् । त्यसबाट नेपाली रंगमञ्च शिक्षाको क्षेत्रमा पक्कै पनि सकारात्मक असरको आशा राख्न सकिन्छ । खुशी हुने अर्को एउटा पर्याप्त कारण त यो पनि हो !

१० फागुन, काठमाडौं । परराष्ट्रमन्त्री डा. आरजु राणा देउवाले भारतको ओडिसाका मुख्यमन्त्री मोहनचरण माझीसँग फोन वार्ता गरेकी छन् ।

केआईआईटीमा नेपाली विद्यार्थी प्रकृति लम्सालको मृत्यु र त्यसपछि विकसित घटनाक्रमबारे जानकारी लिन उनले शनिबार माझीसँग टेलिफोनमा कुराकानी गरेकी हुन् ।

परराष्ट्रमन्त्री राणाले मुख्यमन्त्री माझीसँग लम्सालको शंकास्पद मृत्यु प्रकरणको निष्पक्ष अनुसन्धान र दोषीमाथि कारबाहीको माग गरेकी जानकारी दिएकी छन् ।

टेलिफोन वार्ताको क्रममा मन्त्री राणाले त्यहाँ अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीको सुरक्षित वातावरणमा पठनपाठनको व्यवस्थाका लागि आग्रह गरेकी परराष्ट्रमन्त्रीको निजी सचिवालयले जनाएको छ ।

नेपाली विद्यार्थीमाथि दुर्व्यवहार गर्ने शिक्षक तथा कर्मचारीलाई कलेजले बर्खास्त गरेकोमा उनीहरूलाई अस्थायी नभएर स्थायी रूपमा नै हटाउन ओडिसा सरकारले नै पहल गरिदिनका लागि मन्त्री राणाले आग्रह गरेकी छन् ।

यस विषयमा कलेजमा समिति बनेको र त्यहाँ नयाँदिल्लीस्थित नेपाली राजदूतावासका कूटनीतिक कर्मचारी खटिएकाले समन्वयका लागि मन्त्री देउवाले मुख्यमन्त्री माझीसँग आग्रह पनि गरेकी छन् ।

मुख्यमन्त्री माझीले घटनालाई ओडिसा राज्यले नै गम्भीर रुपमा लिएको र लम्साललाई न्याय र दोषीमाथि कारबाहीका लागि उच्चस्तरीय छानबिन समिति गठन गरेर काम सुरु गरिएको जानकारी गराएका परराष्ट्रमन्त्री सचिवालयले जनाएको छ ।

साथै, उनले त्यहाँ अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीलाई सुरक्षित रूपमा पठनपाठनको व्यवस्थाका लागि ओडिसा सरकारका तर्फबाट आवश्यक सबै सहयोग उपलब्ध गराउने आश्वासन दिएका छन् ।

विराटनगर । नबिल बैंक लिमिटेडले विराटनगरमा ‘नबिल एसएसई कनेक्टः प्रदेशभर उद्यमशीलताको प्रवर्द्धन’ विषयक कार्यशाला आयोजना गरेको छ ।

नबिल स्कुल अफ सोसल इन्टरप्रेनरसिप (नबिल एसएसई) अन्तर्गत ७ फागुनमा कार्याशाला आयोजना गरिएको बैंकले जनाएको छ ।

महेन्द्र मोरङ आदर्श बहुमुखी क्याम्पसको सहकार्यमा सम्पन्न कार्यशालामा उद्यमी, उद्योग तथा वाणिज्य संघका प्रतिनिधि, शैक्षिक संस्थाका नेतृत्वकर्ता र सरकारी पदाधिकारीबीच उद्यमशीलताका क्षेत्रमा सहकार्य, मार्गदर्शन, नवप्रवर्तन र उद्यमशीलता प्रवद्र्धनका अवसर तथा चुनौतीबारे छलफल भएको थियो ।

प्रदेश स्तरमा उद्यमशीलता प्रवर्द्धन गर्दै स्थानीय समुदायलाई सशक्त बनाउने तथा उद्यमशीलता वातावरणलाई थप मजबुद बनाउने उद्देश्य अनुरूप कार्यशाला आयोजना गरिएको बैंकले जनाएको छ ।

बैंकले कार्यशालामार्फत उद्यमशीलता विकासलाई प्रवर्द्धन गर्दै नबिल एसएसई अन्तर्गतको प्रमाणपत्र कोर्सलाई मुलुकभर विस्तार गर्ने उद्देश्य लिएको छ ।

नबिल बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) ज्ञानेन्द्रप्रसाद ढुंगानाले कार्यक्रमका सहभागीलाई सम्बोधन गर्दै नबिल एसएसईबारे जानकारी गराएका थिए ।

‘बैंकले आफ्‌नो संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्व अन्तर्गत यो कार्यक्रम सुरुवात गरेको हो, यो समाज प्रति उत्तरदायित्व बहन गर्ने एक माध्यम पनि हो,’ सीईओ ढुंगानाले भने ।

उनले यस कार्यक्रममा सहभागीलाई थप उद्यम स्थापना गर्नका लागि प्रोत्साहन गर्दै कार्यक्रमको उद्देश्य मुलुकमा रोजगारी सिर्जना र युवा पलायन रोक्नु रहेको बताए ।

सोही अवसरमा ‘प्रदेशीय विकासमा उद्यमशीलताको भूमिका’ विषयको अन्तरक्रिया कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो ।

अन्तरक्रियामा कोशी प्रदेशका पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालयका सचिव विशाल घिमिरेले स्वदेशमै पूँजी तथा श्रम राख्न सक्नुपर्नेमा जोड दिए ।

उनले सरकारले पनि उद्यमशीलता प्रवर्द्धन गर्ने नीति तथा नियम निर्माणमा समन्वय गर्नुपर्ने आवश्यकतांऔँल्याए ।

उद्यमशीलताका क्रियाकलापले जनजीवनलाई सहज बनाउनुपर्नेमा जोड दिँदै उनले लगानी प्रवर्द्धन तथा व्यवसाय वृद्धिका लागि सरकारले लगानी सम्मेलन आयोजना गर्नुपर्ने बताए ।

नबिल बैंकका अध्यक्ष उपेन्द्रप्रसाद पौडेलले बैंक सामाजिक उद्यमशीलता प्रवर्द्धनमा केन्द्रित रहेको जानकारी दिँदै उद्यमशीलताको इकोसिस्टम विकास गर्नुपर्नेमा जोड दिए ।

उनले नयाँ क्षेत्रमा प्रवेश गर्दा बजारको माग, लगानी र उद्यमीका क्षमताबारे विचार गर्न आवश्यक रहेको उल्लेख गरे । उनले नबिल एसएसईको अवधारणाबारे चर्चा गर्दै बैंक दिगो उद्यमी विकासमा प्रतिबद्ध रहेको बताए ।

पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयको व्यवस्थापन संकायका डिन डा. सन्देशदास श्रेष्ठले विश्वविद्यालयले व्यावसायिक संस्थाहरूसँगको सहकार्यमा रोजगारी तथा नयाँ  व्यवसाय सृजना गर्दै आएको बताए । उनले सोहीअनुसार विश्वविद्यालयले कार्यक्रम तथा पाठ्यक्रम विकास गरिरहेको जानकारी दिए ।

नेपाल लघु तथा साना उद्योग महासंघका अध्यक्ष चेतन निरौलाले स्थानीय व्यवसाय प्रवर्द्धन गर्दै स्वदेशी बजारको विकास गर्नुपर्नेमा जोड दिए । उनले महासंघले नव उद्यमी र बजारबीचको दूरी घटाउने गरी पहल गरिरहेको समेत बताए ।

नबिल एसएसई कोशी प्रदेशका संयोजक बेद संग्रौलाले उद्यमशीलता प्रवर्द्धनमा निरन्तर सहयोगका लागि नबिल बैंकप्रति आभार व्यक्त गरे । उक्त अवसरमा नबिल एसएसई कार्यक्रमका सहभागीहरुले आफ्‌नो उद्यमशीलता यात्रा र नबिल एसएसईमार्फत प्राप्त ज्ञानले पुर्‍याएको सहयोगबारे चर्चा गरेका थिए ।

नबिल बैंक लिमिटेडले संस्थागत सामाजिक उत्तरदायित्वअन्तर्गत नबिल स्कुल अफ सोसल इन्टरप्रेनेसरसिप कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ ।

फेलोसिप कार्यक्रम त्रिभुवन विश्वविद्यालयको स्कुल अफ म्यानेजमेन्टसँग सहकार्यमा सञ्चालन भइरहेको छ भने सर्टिफिकेट कोर्स सातै प्रदेशका ११ शैक्षिक संस्थासँगको सहकार्यमा सञ्चालन भइरहेको छ ।

हालसम्म नबिल एसएसई सर्टिफिकेट कोर्सले ५४३ सहभागीलाई सफलतापूर्वक प्रशिक्षण प्रदान गरेको छ । जसले ७२ उद्यम स्थापना गर्न सफल भएका छन् । दुवै कार्यक्रममार्फत हालसम्म कुल ११७ उद्यम स्थापना भएका छन् भने एक हजार २०० भन्दा बढी रोजगारीका अवसर सिर्जना भएको बैंकले जनाएको छ ।

काठमाडौं । केशव पाण्डे निर्देशित फिल्म ‘११ः५५- डु नट ट्रस्ट एनिवन’को पहिलो गीत ‘रोक्ने छैन’ सार्वजनिक भएको छ । अल्मोडा राना उप्रेतीको शब्द, संगीत र स्वर गीतमा छ ।

गायनमा अल्मोडासँग सुमन परियारले पनि साथ दिएका छन् । कविराज गहतराजको नृत्य निर्देशन रहेको गीतमा कलाकार सृष्टि श्रेष्ठ, महेश त्रिपाठी, करिश्मा श्रेष्ठ, सागर खनाल फिचर्ड छन् ।

अडियो तथा भिडियोले दर्शकले रुचाउन सक्ने देखिन्छ । सार्वजनिक टिजरले दर्शकमाझ राम्रो छाप छोडेकाले गीतले पनि दर्शकबाट राम्रो प्रतिक्रिया पाउने विश्वास निर्माण टिमको छ ।

फिल्ममा एमएस अग्रज, बुद्धि तामाङ, विशाल पहारीको पनि अभिनय छ । क्राइम थ्रिलर जनरामा निर्माण भएको फिल्मको लेखनमा निर्देशक पाण्डेसँगै एमएस अग्रज र शेखर ज्ञवाली सहकार्य गरेका छन् ।

विचित्र फिल्मस् र गुड जब आट्र्सको व्यानरमा निर्माण भएको फिल्ममा श्याम शर्मा र सरोजा शर्माको लगानी छ । कार्यकारी निर्माता एमएस अग्रज हुन् । कुवेर सिने डिष्ट्रीब्युसन प्रालिले वितरण गर्नेछ ।

८ फागुन, गोरखा । पूर्व प्रधानमन्त्री एवं नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले नेपाल बनाउन सभंव छ र हामीले नै बनाउने हो भन्ने भाष्यलाई बलियो गरी स्थापित गर्नुपर्ने बताएका छन् ।

गोरखाको पालुङटार नगरपालिका १० मा आजदेखि सुरु भएको चौथो मिरकोट कोटगढी महोत्सव २०८१ को उद्घाटन गर्दै उनले यस्तो धारणा राखेका हुन् ।

‘एकथरी मानिसले देशमा केही पनि छैन, कोही गतिलो नेता छैन, गतिलो पार्टी छैन भन्ने गलत भाष्य निर्माण गर्न थालेको देखिन्छ,’ प्रचण्डले भने, ‘यो सही होइन, स्पष्ट दृष्टिकोणका साथ काम गर्ने हो भने हाम्रै जीवनमा परिवर्तन संभव छ भन्ने हामीले धेरै क्षेत्रमा थालनी गरेका छौं । यसलाई आगामी दिनमा अझ बढाएर लैजान आवश्यक छ ।’

आफूले छोटो समयमै सरकारको नेतृत्व गर्दा महत्त्वपूर्ण कामको थालनी गरेर नेपाली जनतालाई आशावादको बाटोमा अघि बढाउन सफल भएको उल्लेख गरे ।

‘मैले सरकारले नेतृत्व गर्दा जलविद्युत विकासमा जे योगदान गरें, त्यसले यो पुस्तालाई मात्र होइन, अर्को पिंढीलाई पनि समृद्ध बनाउने खाका तयार पारेको छ,’ प्रचण्डले भने, ‘नेपाललाई लोडसेडिङमुक्त बनाउने मात्र होइन, दश वर्षमा दश हजार मेगावाट विद्युत निर्यात सम्झौतादेखि देशभित्र निजी क्षेत्रसँग विद्युत उत्पादनको सम्झौता मैले थालेका नमुना काम थिए ।’

गोरखाबाट निर्वाचित प्रतिनिधिसभा सदस्य समेत रहेका अध्यक्ष प्रचण्डले गोरखाली जनताको विकास निर्माणको आकांक्षालाई सम्बोधन गर्नु आफ्नो प्राथमिकताको विषय हुने बताए ।

८ फागुन, पोखरा । पहिलोपटक नेपाल आउँदा भारत मोतिहारी घर भएका कमलेश कुमार १३ वर्षका थिए । चरम आर्थिक संकट झेलिरहेको परिवारका सदस्य कमलेश यतै भुलिए ।

कमलेश अहिले ४१ वर्षका भए । नेपाल बस्न थालेको २८ वर्ष भयो । २३ वर्षदेखि उनी पोखरामा छन् । चिसो चढेपछि बेलुनमा हावा भरेर बेच्दै हिँड्छन्, गर्मी बढेपछि आइसक्रिम ।

उसै पनि पोखरामा मेला–महोत्सव चलिरहन्छ । बेलुन बेच्दै हिँड्ने यिनलाई मेला–महोत्सवका आयोजकले बेलुनमा हावा भर्ने काम दिइरहन्छन् । यसलाई उनले गुजाराको बाटो बनाएका छन् ।

३ फागुनमा ‘पोखरा भ्रमण वर्ष २०२५’ को उद्घाटन हुँदै थियो । २० लाख पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य लिइएको भ्रमण वर्षलाई सफल बनाउन आयोजक पोखरा महानगरपालिकाले उद्घाटन समारोहलाई भव्य बनाउने निधो गरेको थियो ।

‘पोखरा भ्रमण वर्ष २०२५’ लेखिएको बेलुनको झुप्पो प्रमुख अतिथिको हातबाट उडाएर उद्घाटन गर्ने तयारी थियो । त्यसैले जिम्मा पाएको परिचय एड्भर्टाइजिङले मञ्चमा सजाइने अन्य बेलुन र पोखरा भ्रमण वर्ष २०२५ लेखिएको बेलुनको आकर्षक झुप्पो बनाउने जिम्मा तिनै कमलेशलाई दियो ।

प्रहरी नियन्त्रणमा रहेका कमलेशले बेलुन भरेर दिन भनिएअनुसार आफूले दिएको, त्यसपछि कहाँ लगियो, कसरी पड्कियो भन्ने थाहा नभएको लिखित बयान दिएका छन् ।

कमलेशले आलमुनियमको धुलो, कास्टिक सोडा, पानी सिलिन्डिरमा हालेर ग्याँस तयार पारे, बेलुनमा भरे । परिचय एड्भर्टाइजिङले भनेजस्तै आकर्षक झुप्पो बनाएर जिम्मा लगाए ।

३ फागुनको दिन भव्य समारोह आयोजना हुँदै थियो । उद्घोषकले प्रमुख अतिथि उपप्रधानमन्त्री एवं अर्थमन्त्री विष्णु पौडेल र पोखरा महानगरका मेयर धनराज लाई बेलुनको त्यही झुप्पो उडाएर कार्यक्रम उद्घाटन गर्न आग्रह गरे ।

अर्थमन्त्री पौडेल र नगर प्रमुख आचार्य मञ्चबाट ओर्लिए, उनीहरूलाई बेलुन दिइयो । छेउमै फायर क्यान्डिल बालिएका थिए । पौडेल र आचार्यले समाउने बित्तिकै फायर क्यान्डिलबाट निस्किरहेका झिल्का (स्पार्कल्स) ले बेलुन भेट्यो । क्षणभरमै सबै बेलुनलाई आगोले टिप्यो । एकैपटक निस्किएको आगोको मुस्लोले पौडेल र आचार्यलाई भेट्यो ।

अकस्मात भएको यो दुर्घटनाले तामझामसहित थालिएको भ्रमण वर्षको पहिलो गाँसमै ढुंगो लागेजस्तो भयो । पोखरामै प्राथमिक उपचारपछि हेलिकप्टरबाट दुवैलाई काठमाडौंको कीर्तिपुरस्थित बर्न अस्पताल पुर्‍याइयो ।

यता, घटनापछि व्यवस्थापनको चर्को आलोचना भयो । सुरक्षा प्रोटोकलदेखि कार्यक्रम व्यवस्थापनमा भएका कमजोरीको आयोजक र स्थानीय प्रशासन आलोचिन बन्यो । भीभीआइपी सहभागी कार्यक्रमहरूमा अपनाइने सुरक्षा मापदण्ड नअपनाइएको विषयले सुरक्षा निकायकै आलोचना बढी सुनियो ।

आलोचनाबाट आत्तिएको प्रशासनले सोही दिन बैदाम प्रहरी चौकी बोलाएर बेलुनमा हावा भर्ने कमलेशलाई नियन्त्रणमा लियो । र, अभद्र व्यवहार मुद्दामा अनुसन्धान अगाडि बढायो । घटनाको भोलिपल्ट छानबिन गर्न कास्कीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी भरतमणि पाण्डेयको नेतृत्वमा छानबिन समिति बनेको छ ।

समितिका संयोजक कास्कीका प्रजिअ पाण्डेयले उनीमाथि अनुसन्धानका लागि थुनामा राख्न म्याद थप भएको बताए । ‘घटनाको दिन होइन कि घटनापछि प्रहरीले उनीसँग सोधपुछ गर्न जाँदा अभद्र व्यवहार गरेको भन्ने कुरा आएको छ,’ प्रजिअ पाण्डेयले अनलाइनखबरसँग भने, ‘प्रहरीले प्रारम्भिक रूपमा गरेको अनुसन्धानमा त्यही व्यहोरा देखिएको छ । बाँकी विवरण त अनुसन्धान गर्ने प्रहरीलाई नै सोध्नुपर्छ ।’

जिल्ला प्रहरी प्रमुख एसपी श्यामबाबु आलियाले भने घटनाको अनुसन्धानको सुरुवात बुलेन कहाँबाट आयो, के भरिएको थियो भन्नेबाटै गरिएको बताए । ‘उनीबाटै अनुसन्धान थाल्दा सजिलो हुने भएकाले यसो गरिएको हो । तर, उनीसँग बयान लिएर लामो समय नराख्ने निश्कर्षमा हामी पुगेका छौं,’ ओलियाले भने, ‘अनुसन्धान त चलिरहन्छ ।’

प्रहरी नियन्त्रणमा रहेका कमलेशले बेलुन भरेर दिन भनिएअनुसार आफूले दिएको, त्यसपछि कहाँ लगियो, कसरी पड्कियो भन्ने थाहा नभएको लिखित बयान दिएका छन् । ‘पहिले पहिले जसरी बेलुन भरेर पठाउने गरेको थिएँ, यसपटक पनि त्यसै गरेको हुँ,’ उनको बयानमा उल्लेख छ ।

उनले बेलुनमा हावा भरेर बाटोमा, महोत्सवमा, कार्यक्रमहरूका बेच्दै आएको बताएका छन् ।

भ्रमण वर्ष सम्पन्न गर्न मेयर आचार्यकै संयोजकत्वमा एक हजार ५५५ मूल समारोह समिति बनेको थियो । पर्यटन व्यवसायी गोपिबहादुर भट्टराईको संयोजकत्वमा २५ सदस्यीय कार्यसम्पादन समिति गठन भएको थियो । सुरक्षा, मञ्च व्यवस्थापन, स्वागत, अतिथि, सत्कार, र्‍याली, झाँकी व्यवस्थापनलगायत विभिन्न ४३ उपसमिति गठन भएका थिए । यीबाहेक पनि ३९ सदस्यीय निर्देशन समिति, ७२ सदस्यीय सल्लाहकार समितिसमेत गठन भएका थिए ।

ती समिति, उपसमितिले आफ्नो व्यवस्थापन समयमै नगर्दा भएको दुर्घटनाको भागिदार देखाउँदै बेलुन भरेर बेच्नेलाई समाएर अभद्र मुद्दा चलाइएको छ ।

कार्यक्रम सुरु गर्नुअगाडि नै गरिने तयारी, कार्यक्रमका दौरान अपनाउनुपर्ने सतर्कता, उद्घाटन तथा कार्यक्रममा प्रयोग गरिने सामाग्री र त्यसको जाँच, कार्यक्रमको पूर्वडेमोलगायतका कुनै पनि तयारी नगरी भएको समारोहमा असावधानीका कारण बेलुन पड्किएको महानगरकै जनप्रतिनिधिले बताइरहेका छन् ।

कमलेसले गर्मीमा आइसिक्रिम बेच्ने र जाडोमा बेलुन भरेर बेच्ने गर्दै आएका छन् । गर्र्मीमा बेलुन बेच्दा फुटेर घाटा पर्ने भएकाले आइसक्रिम बेच्ने गरेको उनको बयान छ । ‘जाडोमा बेलुन भरेर मेला, महोत्सवमा, बाटोमा बेच्दै हिँड्ने र गर्मीमा उनले आइक्रिम बिक्री गर्छन् । उसलाई जस्तो बेलुन बनाउन भन्यो, उस्तै बनाइदियो, उसको के दोष ?,’ पोखरा–१४ चाउथेमा सँगै बस्दै आएका कमलेसका साथी मोतिहारकै हबेन्द्र प्रसादले भने, ‘निमुखालाई के आइलाग्यो यस्तो ।’

बेलुनमा हाइड्रोजन ग्याँस गरिएको हुन्छ भन्ने धेरैलाई थाहा भएको तर कार्यक्रममा आगोनजिक लैजाँदा पड्किएको हबेन्द्रले बताए । ‘गर्मीमा बेलुन फुटेर घाटा पर्छ भनेर उसले आइसक्रिम बेच्ने गथ्र्यो । आगोकै छेउ लगेपछि त बेलुन फटिहाल्छ नि,’ उनले भने ।

८ फागुन, बुटवल । दाङको लमही नगरपाकिला ७ की ४५ वर्षीया संगिता चौधरीको शव रुपन्देहीको सियारीमा फेला परेको छ । सियारी गाउँपालिका–२ भगदरीमा सडक किनारमा परालले ढोकेको अवस्थामा संगीताको शव फेला परेको प्रहरीले जनाएको छ ।

टाउकोमा ढुंगा प्रहार गरी हत्या गरेर परालले ढोकेर राखेको देखिएकाले हत्या नै गरेको प्रारम्भिक अनुसन्धानले देखाएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय रुपन्देहीका सूचना अधिकारी डिएसपी सुरज कार्कीले बताए ।

घटनामा संलग्नको पहिचान हुन बाँकी रहेको र घटनाका बारेमा प्रहरीले अनुसन्धान सुरु गरिसकेको डीएसपी कार्कीले बताए । बिहीबार बिहान साढे ११ बजे परालले ढाकेको अवस्थामा शव देखेपछि स्थानीयले प्रहरीलाई जानकारी दिएका थिए ।