२८ माघ, काठमाडौं । यतिबेला अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको भाउले नयाँ रेकर्ड बनाएको छ । सोमबार अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको मूल्य पहिलो पटक प्रतिऔंस २९ सय अमेरिकी डलर नाघेको छ । जुन हालसम्मकै उच्च हो ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा भाउ बढ्दै जाँदा नेपाली बजारमा पनि यसको प्रभाव परेको छ । सोमबार प्रतितोला १ लाख ६९ हजार ६ सय रुपैयाँमा सुन कारोबार भएको थियो ।

यद्यपि नेपाली बजारमा भने यसअघि भन्सार दर १५ बाट २० प्रतिशत पुर्‍याइँदा १५ कात्तिकमै भाउ १ लाख ७१ हजार रुपैयाँसम्म पुगेको थियो ।

बीचमै भन्सार दर घटाएर १० प्रतिशत कायम गरिएपछि ११ असोजमा समायोजन गरियो, जसले गर्दा भाउ तोलामा करिब १६ हजार रुपैयाँ सस्तियो ।

यता भन्सार दर धेरै हुँदा भारतमा सुन सस्तिन पुग्यो । यसले तस्करीको सुन बढी भित्रिने र वैधानिक आयात घट्ने अवस्था आएपछि सरकारले बीचमै भन्सार दर घटाएको थियो ।

भन्सार दर घटेकै कारण नेपालमा यसअघिको रेकर्ड तोडिएको छैन । तर, अमेरिकासँग अन्य राष्ट्रको ‘ट्रेडवार’ देखिएपछि अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सुनको माग ह्वात्तै बढेको छ । यहीं कारण अहिले सुनको भाउ बढेको नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघका पूर्वअध्यक्ष मणिकरत्न शाक्यले बताए ।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्पले स्टिल र आल्मुनियम आयातमा २५ प्रतिशत ट्यारिफ लगाउने भएसँगै यसले क्यानडा, ब्राजिल, मेक्सिको, दक्षिण कोरिया, भियतनामलाई बढी प्रभाव पार्नेछ । अमेरिकामा स्टिल तथा आल्मुनियम निर्यातकर्तामा यी ५ क्रमशः ठूला मुलुक हुन् । तीबाहेक जर्मनी, जापानलाई पनि प्रभाव पर्नेछ ।

यो मात्रै होइन, यसअघि ट्रम्पले चिनियाँ सामान आयातमा लगाएको ट्यारिफविरुद्ध चीनले पनि कदम चाल्यो । ट्रम्पको यिनै कदमका कारण सुनको भाउमा प्रभाव परेको अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यम रोयटर्सले जनाएको छ ।

अमेरिका र चीनबीच ‘ट्रेड वार’ (व्यापार युद्ध) को संकेत देखिएकै कारण पछिल्लो पटक सुनको भाउ अत्यधिक वृद्धि भएको नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासंघका पूर्व अध्यक्ष मणिकरत्न शाक्य बताउँछन् ।

ट्रम्पले चीन, क्यानडा र मेक्सिकोबाट आयात हुने सामानमा यसअघि २५ प्रतिशतसम्मको ट्यारिफ शुल्क लगाउने घोषणा गरेलगत्तै क्यानडा र चीनले पनि प्रतीकात्मक घोषणा गरेका थिए । यद्यपि, ट्रम्पले ३० दिनका लागि क्यानडा र मेक्सिकोलाई लगाएको ट्यारिफ शुल्क रोकेका छन् ।

तर, चीनका लागि घोषणा गरेको १५ प्रतिशतसम्मको ट्यारिफ रोकेका छैनन् ।

त्यस्तै अमेरिकाले हालै सार्वजनिक गरेको सन् २०२४ को चौथो त्रैमासिक रिपोर्टले अर्थतन्त्रमा सुस्तता रहेको संकेत देखाएको छ ।

कुल गार्हस्थ उत्पादन (जीडीपी) अनुमान गरिएको २.५ प्रतिशतभन्दा कम २.३ प्रतिशतमा झरेको छ । त्यस्तै नयाँ रोजगारी पनि अनुमान गरिएभन्दा झरेको तथ्यांक छ । यही कारण पनि सुनको माग बढेको छ ।

अमेरिका र चीनबीच ‘ट्रेड वार’ (व्यापार युद्ध) कै कारण पछिल्लो पटक सुनको भाउ अत्यधिक वृद्धि भएको महासंघका पूर्व अध्यक्ष शाक्य बताउँछन् ।

नेपाल बैंकर्स संघका अनुसार करिब १ सय ४५ किलो सुन बैंकमा मौज्दात छ । चालु आर्थिक वर्ष हालसम्म बैंकहरूले ७ सय ३२ किलो सुन आयात गरेका छन् ।

‘दुई शक्तिशाली मुलुकबीच नै ट्रेड वार देखिएपछि लगानीकर्ता मात्र नभई अन्य मुलुकका केन्द्रीय बैंकले पनि सुन भण्डारण बढाउँछन्,’ उनले भने, ‘जसले ठूलो माग सिर्जना भई लगातार मूल्य बढेको देखिन्छ ।’

नेपालमा डेढ महिनामा सुनको भाउ प्रतितोला १९ हजार रुपैयाँसम्म बढेको छ । १५ पुसमा सुनको भाउ तोलाको १ लाख ५० हजार ६ सय रुपैयाँ रहेकोमा २८ माघमा १ लाख ६९ हजार ६ सय रुपैयाँ पुगेको छ ।

सुनको भाउ बढ्दा नेपाली बजारमा माग पनि केही घटेको शाक्य बताउँछन् । नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंकहरूले दैनिक २० किलोसम्म सुन आयात गर्न पाउने सीमा कायम गरेको छ । बैंकहरूले सुन आयात गरी व्यवसायीलाई बिक्री वितरण गर्छन् ।

नेपाल बैंकर्स संघका अनुसार करिब १ सय ४५ किलो सुन बैंकमा मौज्दात छ । चालु आर्थिक वर्ष हालसम्म बैंकहरूले ७ सय ३२ किलो सुन आयात गरेका छन् ।

त्यसमध्ये ५ सय ८७ किलो सुन व्यवासायीलाई वितरण भइसकेको छ भने १ सय ४५ किलो अझै मौज्दात रहेको संघका एक अधिकारीले जानकारी दिए ।

कति पुग्ला भाउ ?

हालको अमेरिकी प्रशासनले अनिश्चितता सिर्जना गरेकाले विभिन्न देशका केन्द्रीय बैंकले पनि सुन खरिद बढाएको किटको मेटल्सका विश्लेषक जिम विकफले रोयटर्ससँग बताएका छन् ।

यसले गर्दा केही महिनामा सुनको मूल्य प्रतिऔंस ३ हजार अमेरिकी डलर पुग्ने उनको अनुमान छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस ३ हजार अमेरिकी डलर पुग्दा नेपाली बजारमा प्रतितोला करिब १ लाख ८० हजार पुग्ने शाक्य बताउँछन् ।

‘अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिऔंस ३ हजार अमेरिकी डलर पुग्ने अनुमान भइरहेका छन्, त्यो भनेको यहाँ प्रतितोला १ लाख ८० हजार हाराहारी हुन्छ,’ उनले भने ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा सन् २०२४ मा सुनको भाउ २७ प्रतिशत बढ्यो । सन् २०२५ मा पनि सोही हाराहारीमा वृद्धि हुने अनुमान छ ।

नेपालमा सुनलाई लगानीको क्षेत्र बनाइएन

लगानीकर्ता तथा कारोबारीले विश्वभरि सुन कारोबार गरेर नाफा लिइरहेका छन् । दुर्भाग्य, नेपालमा कमोडिटी बजार छैन । केही वर्षअघि सञ्चालनमा रहेको कमोडिटी बजार समेत बन्द गरिएको छ ।

नीतिगत व्यवस्था गरी व्यवस्थित रूपमा कमोडिटी बजार सञ्चालन गर्ने भनेर यो बन्द गरिएको हो । तर, कमोडिटी बजार सञ्चालन तथा नियमन जिम्मेवारी पाएको धितोपत्र बोर्डले ठोस काम गर्न सकेको छैन ।

राज्यले कमोडिटी बजार सञ्चालन नगर्ने, ढिक्का सुन खरिदलाई अवैध मान्नेजस्ता नियन्त्रित अभ्यासले नै यस्ता अवैध कारोबार फस्टाउँदै जाने जोखिम बढेको छ ।

‘कमोडिटी बजार भएको भए सुनमा लगानीको अवसर हुन्थ्यो, त्यसबाट हुने नाफा/घाटा लगानीकर्ताले नै बेहोर्थे, राज्यले पनि धेरैथोरै कर पाउँथ्यो,’ राष्ट्र बैंकका पूर्वकार्यकारी निर्देशक गोपाल भट्ट भन्छन्, ‘तर, यहाँ कमोडिटी बजार सञ्चालनको संयन्त्र नै बनेको छैन ।’

भित्री रूपमा भने बाहिरका कमोडिटी बजारमा नेपालीले एजेन्ट मार्फत कारोबार गरिरहेका छन् । कैयौँ कारोबारी छन्, जसले नेपालमै बसेर अन्तर्राष्ट्रिय कमोडिटी बजारमा सुनको मूल्य तथा सूचकमा अवैधानिक कारोबार गरिरहेका छन् ।

राज्यले कमोडिटी बजार सञ्चालन नगर्ने, ढिक्का सुन खरिदलाई अवैध मान्नेजस्ता नियन्त्रित अभ्यासले नै यस्ता अवैध कारोबार फस्टाउँदै जाने जोखिम बढेको छ ।

नेपालमा काँचो वा ढिक्का सुन खरिद गर्न पनि पाइँदैन । यदि त्यस्तो सुन खरिद–बिक्री भए अवैधानिक मानिन्छ । तर, गहनाका रूपमा भौतिक रूपमा खरिद गरेर राख्न सकिन्छ ।

गहना नै खरिद गरेर राख्दा जर्ती तथा ज्याला शुल्क, सुरक्षणका लागि अनावश्यक खर्च बढ्न जान्छ । गहनाका रूपमा सुन खरिद गर्दा व्यवसायीले कुल मूल्यको थप १२ प्रतिशतसम्म ज्याला तथा जर्ती शुल्क लिने गरेका छन् । तर, त्यही गहना पछि बेच्दा ज्याला तथा जर्तीको रकम पूर्णनोक्सानी हुन्छ ।