नारी भन्नु सौन्दर्य, सिर्जना र शक्तिका रूप हुन्। यस शब्दमा संसारको सबैभन्दा कोमल र शक्तिशाली भावनाहरू समाहित छन्। नारीको अस्तित्व संसारको हर दृष्टिकोणबाट महत्वपूर्ण छ, जसले जीवनको प्रत्येक पाटोमा एक विशेष स्थान ओगटेको छ। नारीलाई मात्र सौन्दर्य र कोमलता मात्रको प्रतीक नभई, सिर्जना र शक्तिका गहिरा अर्थ पनि भएका छन्। साहित्यिक र कलात्मक दृष्टिकोणबाट हेर्दा नारीको असली महत्व स्पष्ट हुन्छ।

नारीको सौन्दर्य  शारीरिक लावण्यमा सीमित छैन। यो त्यस्तो एक अन्तर्निहित गुण हो, जसले मानिसको मनलाई छुन्छ र जीवनमा रङ भर्न सहयोग पुर्‍याउँछ। नारीको सौन्दर्य अनौठो र अद्वितीय छ। यसले संसारको सबैभन्दा कोमल भावना उजागर गर्न सक्छ। नारीको आँखामा अनगन्ती कथा लुकेको हुन्छ, जसलाई बुझ्न र अनुभव गर्न मात्र समय र साँचो प्रेम आवश्यक पर्छ। आँसु पिएर पनि अनुहारमा मुस्कान प्रस्तुत गर्न सक्ने नारी माया र ममताकी खानी हुन्। आमाको रूपमा नारीको महत्व र भूमिकालाई सामान्य ठान्न सकिँदैन। वास्तवमा आमाको जस्तो पवित्र माया कसको हुन्छ र?

सिर्जना भनेको शब्दमा लेख्नु मात्र होइन। विचार, भावना र कलासँगै जीवनका विभिन्न क्षेत्रमा नयाँ केही ल्याउन सक्ने क्षमता पनि हो। नारीको सिर्जनात्मकता जीवनका हरेक पाटोमा देखापर्छ। एक आमाको मातृत्व, एक सन्तानको पालनपोषण, एक शिक्षिकाको शिक्षादान, एक कलाकारको रचनात्मक अभिव्यक्ति-सबै नारीको सिर्जनात्मक पक्षका उदाहरण हुन्। नारीको सिर्जनात्मक सधैं जीवनलाई नयाँ दिशा दिन र त्यसको गहिराइमा रङ भर्न उन्मुख भइरहेको हुन्छ। उनी जसरी पनि आफूलाई सिर्जनशील रहन्छिन्। त्यसले संसारलाई नयाँ दृष्टिकोण र सोंच दिन मद्दत गर्छ।

नारीको शक्ति मानसिक र भावनात्मक शक्तिमा लुकेको हुन्छ। नारीले आफ्नो जीवनका चुनौतीहरूको सामना गर्न र समाजमा सुधार ल्याउन ठूलो साहस, त्याग र धैर्य देखाएकी छन्। समयसँगै नारीका अधिकार र स्वतन्त्रता बढ्दै गएका छन्। यद्यपि उनको शक्तिको मूल आधार भनेको उसका आन्तरिक शक्ति र धैर्य हो। यसलाई सतहबाट अझ उचाइतिर लैजाने काम धेरै कम भएको छ।

समाजमा नारीलाई उत्पीडनको शिकार बनाइएको हो भने पनि उनले आफूलाई सम्बोधन गर्ने क्षमता र संघर्ष गर्ने साहस भनेको साँचो शक्ति हो। महिलाले व्यक्तिगत र सामाजिक स्तरमा जो संघर्ष गरेका छन्, त्यसले उनको शक्तिलाई अझ बलियो बनाएको छ। नारीको शक्ति भनेको एक खतरनाक शक्ति नभई, एक उच्चतर भावना हो जसले संसारलाई थप समृद्ध र सिर्जनात्मक बनाउँछ।

नारीको अस्तित्व एक अटल सत्य हो जसले जीवनको प्रत्येक पाटोमा गहिरो प्रभाव पार्छ। नारीको सौन्दर्य, सिर्जना र शक्ति शब्दको अर्थमा मात्र सीमित छैन। ती सबैका निहित गहिराइ र अभिव्यक्ति हो, जसले जीवनको असल मूल्य र रूपलाई उजागर गर्छ। नारीको असल महत्त्व यथास्थितिमा देख्न सकिँदैन। बरु उनलाई एक सिर्जनात्मक र शक्तिशाली अस्तित्वको रूपमा बुझ्न महत्त्वपूर्ण छ। यसरी, नारी भन्नु एक शब्द मात्र होइन, संसारको आधार र समृद्धि पनि हो।

हाम्रो समाजमा अष्टमातृकाहरू नगर रक्षकका रूपमा पूजिन्छन्। काठमाडौं, भक्तपुर, ललितपुर तीनै सहरमा ती देवीहरू प्रतिष्ठापन गरिएका छन्। जनश्रुति अनुसार, यी देवीहरूले दूष्टशक्तिहरूको नाश गरी समाजलाई सुरक्षित गरिन्।

आजको आधुनिक समाजमा अष्टमातृका सम्मानले अर्को महत्वपूर्ण पक्ष महिलाको महिमा उजागर गर्छ। समाजमा नारीशक्तिको उपेक्षा भइरहेका बेला अष्टमातृका देवीहरू हामीलाई स्मरण गराउँछन् कि सिर्जनशीलता, धैर्य, शक्ति र विद्या नारीमा निहित छन्। यदि हामी यी गुणहरूलाई सम्मान गर्छौं भने, हामी हाम्रो सभ्यता र कलालाई मात्र जोगाउँदैनौं, भविष्यका पुस्ताहरू समक्ष सशक्त सन्देश पनि छोड्छौं।

अष्टमातृकाको सम्मान धार्मिक कर्म होइन, यो सांस्कृतिक पहिचानको रक्षा, कलाको सम्वद्र्धन र सामाजिक सन्देशको संवाहक पनि हो। हाम्रो समाजमा अष्टमातृकाको सम्मानले नारी मनोभावनालाई ऊर्जाशील पार्न यस किसिमको सम्मानको परम्पराले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

यसै सन्दर्भमा साहित्य, कला, संस्कृति, शिक्षा, स्वास्थ्य आदि समाजका विविध क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान दिने अग्रणी नारी व्यक्तित्वहरूलाई सिर्जना कलेज अफ फाइन आर्टस्ले वर्सेनि सम्मान प्रदान गर्दै आइरहेको छ। यस वर्ष पनि ‘अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस’ को अवसरमा सो सत्कर्मले निरन्तरता पाउनु सबै अग्रणी महिलाहरूको सम्मान हो।

सोही अष्टमातृका सम्मान समारोहको अर्को पुनित कम पनि सार्वजनिक गरियो पोट्रेटमा पोखिएका रङहरूको जीवन्त सौन्दर्यको रहस्यमय घुम्टो खोलेर। चित्रकार तथा सिर्जना कलेजकै अध्यापक अनुप तमुले तयार पारेको पोट्रेट कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि काठमाडौं महानगरपालिकाका उपप्रमुख सुनिता डंगोललाई हस्तान्तरण गरियो। अष्टमातृका सम्मानसँगै यो अर्को महत्त्वपूर्ण सम्मानको सिलसिला थियो। अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसमा आफूले आफ्नै अनुहारको यति सुन्दर पोटे«ट सप्रेमोपहार ग्रहण गर्न पाएर उपप्रमुखले उन्मुक्त खुसी प्रकट गर्नु उपस्थित सबैका लागि पनि खुसीको कुरा हुनु स्वाभाविक हो।

वास्तवमा चित्रकला मानिसका भावनालाई रङ र रूपको माध्यमबाट अभिव्यक्त गर्ने एक अद्वितीय शास्त्र हो। ‘पोट्रेट’ एउटा चित्र मात्र होइन, यसमा कलात्मक सौन्दर्यको उठानसँग वास्तविक जीवनको मौलिक पक्ष उद्घाटित भएको हुन्छ। र, व्यक्तिको पहिचान झल्किने स्वरूप रङहरूको कौशलमा पोतिएका हुन्छन्। यसमा हरेक रङले आफ्नै कथा सुनाउँछ। हरेक ब्रशको प्रहारले नयाँ जीवनको सन्देश दिन्छ। यो जीवन्त सौन्दर्य पोट्रेटमा पोखिएका रङहरूलाई शब्दहरूले समेट्न सकिँदैन।

पोट्रेट भन्नाले हामीलाई सामान्यतः मानिसको चित्रको कल्पना आउँछ। यसमा व्यक्तिको अनुहार, हावभाव र भावनात्मक अवस्थालाई चित्रित गर्ने प्रयत्न गरिन्छ। चित्रकला मात्र शारीरिक रूपको चित्रण होइन, त्यसमा भावनात्मक र मानसिक अवस्थाहरू पनि समेटिन्छ। रङहरू त्यही भावनाका जीवन्त संकेत हुन्। प्रत्येक रङले हामीलाई एउटा कथा सुनाउँछ-कसरी एउटै रङले शान्ति, प्रेम, क्रोध, अथवा दुःखको भावलाई व्यक्त गर्न सक्छ। रङको कुशल संयोजनले व्यक्तिलाई जीवन्त आकारमा उतार्न सक्नु ठूलो कुरा हो।

पोट्रेटमा पोखिएका रङहरूको सौन्दर्य भौतिक रूपमै सीमित छैन। यसको प्रभाव मानसिक र भावनात्मक स्तरमा पनि हुन्छ। कला हेर्नेलाई एक असाधारण संवेदनशीलता र विचारको संसारमा प्रवेश गराउँछ। यसमा रङहरूको जीवन्त प्रयोगले यथार्थ र कल्पनाको सीमाना मेटाइ, हामीलाई मानव अस्तित्वको गहिराइमा डुबाउन सक्छ।

कलाकार अनुप तमुले सुनिता डंगोलको अनुहारलाई पोट्रेटमा रङहरूको जीवन्त सौन्दर्यको आफ्नै मौलिक शिल्प र शैलीले एउटा दृश्यात्मक सौन्दर्य मात्र होइन, यसमा गहिरा भावना, विचार र शृंगारिक संवेदनाहरू पोखेका छन्। रङहरूले हामीलाई एक नयाँ संसारको परिचय गराउँछन्, जसमा चित्रकला र मानिसको जीवनसँगै समाहित भएका छन्। चित्रकारले रङहरूको माध्यमबाट एउटा अनुहारको आकृति मात्र होइन त्यस आकृतिमा उसले जीवनको वास्तविकता र कल्पना बीचको दूरीलाई निकट रहेको महसुस गराउँछ।

त्यसैले पोट्रेट चित्रकला हुँदै हो यसका साथै यो जीवनको एक अनमोल कृति पनि हो। यसमा रङहरूले आफ्नो कुशल सौन्दर्य र भावनात्मक दृष्टिकोणका साथ जीवन्तता ल्याउँछन्। हरेक कलाकार ‘पोट्रेट’ कलामा पोख्त हुन सक्दैनन्। यो कलामा सिपालु हातहरू चाहिन्छ। फलतः व्यक्तिको अनुहारलाई मौलिक रूपमा उतार्न सफलता मिल्छ।

यसरी अन्तराष्ट्रिय नारी दिवसमा अष्टमातृका सम्मानसँगै सम्मान प्रदान गर्ने प्रमुख अतिथिको ‘पोट्रेट’ ले पनि विशेष चर्चा पाउनु अष्टमातृका सम्मानकै द्योतक हो भन्दा फरक पर्दैन।

२४ फागुन, काठमाडौं । नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान)ले वार्षिक क्यालेण्डर सार्वजनिक गरेको छ ।

शनिबार सार्वजनिक क्यालेण्डर अनुसार वर्ष सन् २०२५ मा नेपाली क्रिकेटर व्यस्त रहनेछन् ।  कुनै पनि महिना क्रिकेटविहीन हुनेछैनन् । बाह्रै महिना पुरुष, महिला र उमेर समूहका विभिन्न प्रतियोगिता हुनेछन् ।

क्यालेण्डर अनुसार पुरूष र महिला तथा उमेर समूहका टोलीले अन्तर्राष्ट्रिय र राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरू खेल्नेछन् ।

सन् २०२५ मा आईसीसी लिग २, विश्वकप क्वालिफायर, हङकङ सिक्सेस, टी-२० र ओडीआई सिरिजलगायत रहेका छन् भने महिलातर्फ विश्वकप एसिया छनोट, इमर्जिङ टिम्स एसिया कपलगायत प्रतियोगिता रहेका छन् ।

यी हुन् २०२५ मा हुने प्रतियोगिता  :

नेपाल विद्युत् प्राधिकरणको सहायक कम्पनी रघुगङ्गा हाइड्रोपावरद्वारा यहाँ निर्माणाधीन ४० मेगावाट क्षमताको राहुघाट जलविद्युत् आयोजनाको बाँध पहिराको जोखिममा परेको छ।

रघुगङ्गा गाउँपालिका–४ दग्नाम र ५ झिँको फेदीमा धौलागिरि हिमालको फेदीबाट बगेर आउने राहुघाट नदीको पानीलाई थुनेर सुरुङमा छिराउन निर्माणको अन्तिम चरणमा पुगेको बाँध पहिराको जोखिममा परेको हो। दग्नाम गाउँको फेदीमा सिर्जना भएको नयाँ पहिरो राहुघाट जलविद्युत् आयोजनाको बाँधको सिधा माथि छ।

गत वर्षको बर्खामा सोही पहिरोबाट आएको गेगर निर्माणाधीन बाँधमा थुप्रिएर क्षति पुगेको थियो। पहिरो माथि रहेको दग्नाम गाउँ र फेदीको बाँधलाई जोखिम बनाएको छ। आयोजनाका प्रमुख राजबहादुर विष्टले पहिराको नियन्त्रणका लागि अध्ययन थालिएको बताए।

‘बाँधको ठीकमाथि नयाँ सिर्जना पहिराले पार्न सक्ने क्षतिको आँकलन गरेर नियन्त्रणका लागि अध्ययन थालिएको छ,’ उनले भने, ‘प्राविधिक टोलीको अध्ययन प्रतिवेदन र सुझावको पर्खाइमा छौँ।’

सत्र मिटर अग्लो र ३१ मिटर लामो अर्धजलाशययुक्त (पिआरओआर) प्रविधिको बाँधसँगै राहुघाट नदीको दायाँ किनारमा डिसेन्डर (पानी थिग्राउने) पोखरी निर्माणाधीन छन्। बाँध, डिसेन्टर र इनलेट (सुरुङको प्रवेशविन्दु) को ठीक करिब तीन सय मिटरमाथि पहिरो सिर्जना भएको हो।

यसैबीच आयोजनाको हालसम्मको भौतिक प्रगति ८२ प्रतिशत पुगेको छ। सिभिल ठेकेदार जयप्रकाश एशोसियट्सले बाँध, सुरुङ, विद्युत्गृह निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुर्याएको छ। आगामी २०८२ असार १५ भित्र राहुघाट निर्माण सम्पन्न गर्ने कार्ययोजनासहित निर्माणलाई तीव्रता दिइएको आयोजनाको सिभिल महाशाखाका प्रमुख रविन कट्टेलले बताए।

‘बाँधमा ब्यारेज, छ हजार दुई सय ७० मिटर लामो मुख्य सुरुङ, सर्जसाफ्ट, ठाडो र तेस्रो प्रेसर साफ्ट र टेलरेस डग निर्माण सकिएको छ,’ उनले भने, ‘डिसेन्डर (पानी थिग्राउने पोखरी), पावर इन्टेक, मुख्य सुरुङलाई फिनिसिङ गर्ने र पेनस्टक पाइपलाइन जडानको काम धमाधम भइरहेको छ।’

मुख्य सुरुङको चार वटा अडिटबाट लाइनिङ (ढलान र पलास्टर) भइरहेको छ। रघुगङ्गा–३ गतिल्केनीचौरमा विद्युत् गृह निर्माणको काम ९० प्रतिशत सकिएको छ। इलेक्ट्रोमेकानिकल ठेकेदार भारत हेभी इक्युभमेन्ट (भेल)ले विद्युत् गृहमा टर्वाइन, जेनेरेटरका उपकरण जडानको काम गरिरहेको छ।

विद्युत् गृह परिसरमा एआइएस (एयर इन्सुलेटेड) प्रविधिको स्वीचयार्ड निर्माण थालिएको छ। स्वीचयार्डका उपकरणले विद्युत् गृहमा जेनेरेटरबाट उत्पादन भएको ऊर्जालाई प्राप्त गर्ने र प्रशारण लाइनमा आपूर्ति गराउँछ।  

विद्युत् गृहबाट निस्कने पानी कालीगण्डकीमा मिसाउने एक सय २८ मिटर लामो टेलरेस डग निर्माण सकिएको छ। राहुघाटबाट उत्पादन हुने विद्युत् लिलो (लुप इन, लुप आउट) प्रविधिबाट दुई सय २० केभी क्षमताको कालीगण्डकी कोरिडोर दाना–कुश्मा प्रशारण लाइन (डबल सर्किट) मार्फत केन्द्रीय ग्रिडमा जोडिने भएको छ। चार वटा प्रशारण लाइनको टावर निर्माण भइसकेको छ।

आयोजनाको सिभिल ठेकेदारसँग विसं २०७४ मङ्सिर महिनामा ठेक्का सम्झौता भएको थियो। ठेक्काको ४५ महिनाको अवधिमा कोरोना महामारी, बाढी र पहिराका कारण काम सम्पन्न हुन नसकेपछि ३० महिना म्याद थपिएको छ। कमजोर आर्थिक अवस्थाका कारण विसं २०७२ मा पुरानो ठेकेदार आइभिआरसिएलसँगको ठेक्का तोडेर कम्पनीको अवधारणा र इञ्जिनियरिङ प्रक्युमेन्ट एण्ड कन्ट्रयाक्ट (इपिसी) प्रारुपमा राहुघाट जलविद्युत् आयोजना निर्माण अघि बढाइएको थियो। पहिले ३२ मेगावाटमा डिजाइन गरिएकामा पछि आठ मेगावाट बढाएर ४० मेगावाट पुर्‍याइएको हो। पहिलो कार्यतालिका र सम्झौताअनुसार आयोजना विसं २०७० मा सकिनुपर्ने थियो। रासस

धरान । बेलायतपछि फिल्म ‘अञ्जिला’लाई नेपालमा प्रिमियर गरिएको छ । शुक्रबार धरानको फ्रेन्ड्स सिनेमाजमा रेडकार्पेट प्रिमियर समारोह आयोजना गरियो ।

प्रिमियरमा फिल्मको निर्माण टोली, फिल्मकर्मी, खेलाडी, पत्रकार र स्थानी दर्शक सहभागि रहे । महिला राष्ट्रिय फुटबल टिमकी कप्तान तथा गोलरक्षक एन्जिला तुम्बापो सुब्बाको जीवनीमा आधारित यो फिल्मलाई यसअघि हङकङ, दक्षिण कोरिया र बेलायतमा प्रिमियर गरिएको छ ।

प्रिमियरमा निर्माता तथा कलाकार प्रेमकुमार श्रेष्ठ, सह-निर्माता विनोद अग्रवाल, राजेश बगडिया र निर्देशक मिलन चाम्सको उपस्थिति थियो । अभिनेत्री सुब्बा र अन्य प्रमुख कलाकार भने उपस्थित रहेनन् । कलाकार प्रकाश सुब्बा र नमिक्षा मगरको उपस्थिति भने रह्यो ।

एन्जिलाको साथमा फिल्ममा दयाहाङ राई, सुनिल थापा, विजय बराल, सिर्जना सुब्बा, माओत्से गुरुङ, र बुद्धि तामाङको प्रमुख अभिनय छ । फिल्म हेरेपछि दर्शक भावुक बने ।

सफल खेलाडी बन्न एन्जिलाले गरेको संघर्षको कथाले मन छोएको प्रतिक्रिया दर्शकको रह्यो । धरान फुटबल क्लबका अध्यक्ष प्रताप तामाङले फिल्मले नेपाली खेलाडीको वास्तविक संघर्षलार्ई चित्रण गरेको बताए ।

दर्शकको सकारात्मक प्रतिक्रियाले निर्माण टिम उत्साहित देखियो । निर्माता श्रेष्ठले दर्शकको माया र समर्थनले आफू भावुक भएको बताए । निर्देशक चाम्सले दर्शक रुँदा आफू पनि भावुक भएको अनुभव सुनाए । चाम्सको यो तेस्रो बायोपिक फिल्म हो । उनले यसअघि बायोपिक फिल्म ‘ब्लाइन्ड रक्स’ र ‘बबी’ निर्देशन गरेका थिए ।

ब्राजिलियन डीजे एलोकले एलओडी क्लबमा आफ्नो सांगीतिक प्रस्तुति दिएका छन्। शुक्रबार साँझ ठमेलस्थित एलओडी क्लबमा उनले आफ्नो प्रस्तुति दिएका हुन्।

उनी विश्वकै उत्कृष्ट डिजे र्‍यांकिङको चौथो नम्बरमा परेका कलाकार हुन्। विश्वभरमा सय जना उत्कृष्ट डिजे रहने गरेका छन्। डीजे एलोक क्लबमा प्रस्तुति दिन विमान चार्टर्ड गरेर आएका थिए। उनको नेपालमा मात्र नभइ भारतमा शो रहेकाले चार्टर्ड गरेर आएका थिए।

उनी रातको साढे १२ बजे स्टेजमा उक्लिए। दर्शकको आवाजले उनलाई पर्खिरहेको महसुस गराएको थियो। जब उनको प्रवेशसँगै क्लबको लाइटले घेरिए।

क्लबले पहिलोपटक यो स्तरको कलाकार ल्याएको निर्देशक भुपेन कुँवरले जानकारी दिए। ‘पहिलोपटक कलाकार आफैँ विमान चार्टर्ड गरेर आएका हुन्,’ उनले भने,’ डीजे एलोकको प्रस्तुति हेर्न दर्शकहरू उल्लेखीय मात्रामा थिए।’

आगामी दिनमा पनि थुप्रै अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका कलाकार ल्याउने योजना रहेको कुँवरको भनाइ छ। यो ‘शो’ले नेपालमा क्लबका पारखी,संगीत रहेको र अझ बढी पर्यटन क्षेत्रमा प्रोत्साहन गर्न सक्ने बताए।

क्लबले डान्स फ्लोरको २ हजार र भीआइपीको ३ हजार रुपैयाँ राखेको थियो। यसअघि पनि एलओडीमा बलिउडका नेहा कक्कर, अर्मान मल्लिक र इण्डियन आइडल पवनदीप लगायतका कलाकारले प्रस्तुति दिइसकेका छन्।  

त्यसैगरी, टिम्मी ट्रम्पेट, टोपीक, स्टेबीन बेन, ज्योतिका टंगारी लगायतका कलाकारले समेत प्रस्तुति दिइसकेका छन्।  

एलओडी क्लब ‘लर्ड अफ द ड्रिंक्स’ विश्वकै उत्कृष्ट क्लबमध्ये ४९,५२ र ५० औँ स्थानमा परिसकेको क्लब हो।  

युकेस्थित डिजे म्यागले छनौट गर्ने सन् २०२४ का लागि सय उत्कृष्ट क्लब क्याम्पियनमा एलओडी क्लबले ५० औँ स्थानमा राखेको हो। सन् २०२५ को लागि क्लब नोमिनेसनमा परिसकेको छ।

अब स्वघोषणामा पनि भन्सार जाँचपास गर्ने तयारी गरिएको छ।

भन्सार कार्यालयमा रहेका भन्सार अधिकारीहरुले आयातकर्ताको स्वघोषणामा वस्तु जाँचपास समेत गर्ने गरी कानूनी प्रवन्ध मिलाउने तयारी गरिएको हो। प्रतिनिधि सभाअन्तर्गतको अर्थ समितिमा शुक्रबार भन्सार विधेयकमाथि भएको दफाबार छलफलबाट यसबारे निर्णय लिइएको हो।

यो दुवै सदनबाट अनुमोदन भएपछि कानून बन्ने प्रक्रियामा जानेछ। समितिको बैठकमा राजश्व सचिव दिनेश घिमिरेले अब तीन/चार किसिमले वस्तु जाँचपासको व्यवस्था गरिने बताए। उनका अनुसार वस्तु र कागजात दुई वटै जाँच नगरी सम्बन्धित आयातकर्ता घोषणा गरेमा आयातकर्ताले राजश्व तिरेर समान ल्याउनसक्ने व्यवस्था गर्न लागिएको बताए।  

वस्तु जाँच नगर्ने कागजात मात्रै हेरेर जाँचपास गर्ने, वस्तु र त्यससँग सम्बन्धित कागजात जाँचपास नगरी पछि परीक्षण गर्नेगरी घोषणाका आधारमा जाँचपास गर्ने, सम्पूर्ण वस्तु र तत्सम्बन्धि कागजात हेरेर जाँचपास गर्ने जस्ता व्यवस्था गर्न लागिएको छ।  

कुनै वस्तु जाँच गर्दा भन्सार  अधिकृतले आवश्यक देखेमा त्यस्तो वस्तु जाँच गर्ने समयमा घोषणाकर्तालाई उपस्थित हुन आदेश दिन सक्नेछ। घोषणाकर्ताले आफूले निकासी गरेको वस्तु आफ्नो उपस्थितिमा जाँच गराउन चाहेमा सोको जानकारी भन्सार अधिकृतलाई दिनुपर्नेछ। त्यसरी जानकारी दिएकोमा भन्सार अधिकृतले तोकेको समयमा निज उपस्थित नभएपनि त्यस्तो वस्तुको जाँच गर्न सकिनेछ। यो व्यवस्थालाई अर्थसमितिले अनुमोदन गरिसकेको छ।  

दफावार छलफलमा भन्सार विभागका महानिर्देशक महेश भट्टराईले भन्सार जाँचपासका लागि कसैले स्वघोषणा गर्यो तर मार्ग परिवर्तन गर्न अनुरोध गरेकै आधारमा परिवर्तन गर्न नसकिने बताए।

दफावार छलफलमा सांसद्हरुले परिक्षण ल्याबहरू बिग्रिएपछि कामै नहुने भएकोले अरू प्रबन्ध अनिवार्य गर्नुपर्ने बताएका थिए।

मुना मदनको डिभोर्स पार्टी हालसालै प्रकाशित दिपक समिरको पहिलो कथा संग्रह हो । कथा संग्रह पहिलो भएपनि लेखनको क्षेत्रमा समिरको परिचय नौलो हैन । रेडियो र टेलिभिजनको क्षेत्रमा सुपरिचित नाम दिपक समिर लेखनमा पनि परिचित नाम हो । केवल संग्रहको हिसाबले उनको यो पहिलो कृति हो ।

विधागत हिसाबले यो कथा संग्रह हो । अंग्रेजी साहित्यको हिसाबले यसलाई सर्ट फिक्सन भनिन्छ जो आख्यान विधाभित्र पर्छ । आख्यान विद्याअन्तर्गत परेपनि यि कथाहरुले निबन्धपरक लेखन शैली र विशेषता बोकेका छन् । हुन त दिपक समिरको लेखन शैलीसँग परिचितको लागि यो नौलो कुरा हैन । लेखकले कुनै पनि कथाको विषयवस्तुलाई स्वैरकल्पनामा डुबेर निबन्धपरक शैलीमा लेख्दै आएका थिए ।

समयको अनन्त श्रृंखलामा पात्रको उपस्थिति देखाएर लेखिएका यी कथाले कुनै पात्र विशेषको मिहीन क्रियाकलाप देखाउदैनन् । बदलामा ती पात्रमार्फत लेखक गहिरो विचार, अवधारणा र आफ्नो दृष्टिकोणहरू अभिव्यक्त गर्छन् । तसर्थ यो कथा संग्रह हामीले बाँचेको समाजको घटनाहरुको परावर्तन मात्र हैन ।

यसले वर्तमानमा अल्झिएका र बल्झिएका जीवन र समाजको ऐनामात्र देखाउँदैन । समाजले भोगिरहेको समस्या र चुनौतीलाई सचेत गराउने दस्तावेज पनि हो, जसले इतिहासदेखि वर्तमानसम्म मानवता, समानता र स्वतन्त्रता माथि खतरा भएका पक्षमाथि औला उठाएको छ, जसले समाज र मानिसको मनोविज्ञानको विभिन्न आयामलाई उठाएको छ ।

माया शास्वत छ । मस्तिस्कको अवचेतन तह  (जसलाई हामी मन पनि बन्दै आएका छौ ) बाट पलाएको माया वा प्रेम शास्वत अनुभूति हो । माया मानवता हो । माया समानता हो । माया जीवन हो । तसर्थ माया छैन भने केही पनि छैन । त्यो महान अनुभूति लिएर समिरको कथामा जाजरकोटमा नवराज विक, कुनै समय सैनिकलाई प्रेम गर्न नदिने तानशाहको पथमा उभिएका भ्यालेन्टाइनको पक्षमा उभिएका छन् ।

प्रेमीहरु वा मायाका पक्षधरता जनाउनेहरु समानतको धरातलमा उभिन खोज्छन् । तर समाज कुनै न कुनै रुपमा समानताको विरोधी छ । तर समानताको पक्षमा उभिनु हरेक सचेत नागरिकको कर्तव्य हो, जसको वकालत दिपक समिरले आफ्नो निवन्धपरक कथाको माध्यम गरेका छन् ।

दिपकले संकेत गरेका छन् कि जातीय विभेदको कारण प्रेममा ज्यान गुमाएका नवराजको कथा वर्तमानमा एउटा दुःखद कथा हो । यसले समाजको चेतनास्तर र मानवता माथि नै प्रश्न उठाएको छ । तर समिरले भोलिको दिनमा यो नै त्याग र प्रेमको महान कथा हुने संकेत गरेका छन् ।

दिपक समिरको कथा भन्ने शैली स्वैरकल्पना भए पनि यिनले परिकथाहरु भनिरहेका छैनन् । बरु राजनीतिक विकृति र सामाजिक चेतमाथि बेजोड प्रहार गरिरहेका छन् ।

स्वैर परिकल्पनाको माध्यम मार्फत लेखक समिर कथाको लागि देशको भूगोल बाहिर पनि टहलिएका छन् । दिवंगत व्यक्तित्वलाई आजको परिवेशमा पात्र बनाएर उभ्याएका छन् । ति पात्रहरुलाई सम्वादमा सरिक गराएका छन् । निश्चय नै ति चर्चित पात्रको बारेमा सबैका आफ्ना आफ्ना धारणाहरु छन् । ति धारणाहरु केही हदसम्म एकतर्फी छन् । तर त्यसको अर्काे पाटो के हुन सक्छ भनेर पनि समिरले आफ्नो कथा मार्फत नियाल्ने प्रयास गरेका छन् ।

जस्तो कि आजकल हिटलर दार्शनिक भएका छन् । किन डायनाले राजपरियारको सुखसयल त्यागेर सामान्य नागरिक बनिन् । त्यसमा उनीमाथि लागेको आरोपको तर्क वा जवाफहरु के थिए ? यी परिदृश्य लेखक समिरका तर्क मात्र हैनन् । फरक दृष्टिकोण मात्र हैनन् । बदलिदै गएको समय र परिवेश तिनै पात्र भएका भएपनि कसरी व्यवहार गर्थे भन्ने संकेत हुन् । जो बदलिदो समय र परिवेशमा पालन गर्नुपर्ने सन्देस पनि हो ।

समग्रमा समिरले ऐतिहासिक पात्रले बाँचेका भए के गर्थे भन्ने आफ्नो दृष्टिकोण मात्र दिएका छैनन् । उनले समाजमा सीमान्तकृत र संकटासन्न समुदाय, लिंग वा समूहको पक्षमा आफूलाई उभ्याउने कोसिस गरेका छन् । उनीहरुको दुःख, पीडा केलाएर सुमसुम्याउने प्रयास गरेका छन् । निश्चय नै कमजोरको दुःख, पीडामा शक्तिशालीको भूमिका हुन्छन् ।

शक्तिशालीले गरेका नजरअन्दाज तथा उनीहरुको मनमौजी चरित्रले कसरी सीमान्तकृतलाई अझ किनारामा पार्छ । यी कुराहरुलाई पनि दिपक समिर आफ्नो कथाहरु मार्फत उजागर गरेका छन् । साथै शीर्ष कथामार्फत समाजको चरित्र, सँस्कारलाई चुनौती दिदै परिवर्तनको आवश्यकता औल्याएका छन् । जसको मुख्य उदेश्य र मर्म हो कि अवको दुनियाँमा बोझिलो सम्बन्धभन्दा स्वतन्त्र जीवन महत्वपूर्ण छ । त्यसको लागि कुनै पनि सम्बन्ध आफ्नो स्वतन्त्रालाई तिलाञ्जली दिएर जोगाउन जरुरी छैन ।

दिपक समिरको कथा भन्ने शैली स्वैरकल्पना भए पनि यिनले परिकथाहरु भनिरहेका छैनन् । बरु राजनीतिक विकृति र सामाजिक चेतमाथि बेजोड प्रहार गरिरहेका छन् । हिजोको दिनमा हिटलर जस्ता पात्रले तबाई मच्चाए । साँगुरो सोचको कारण जसरी हिटलरले बर्बरता मच्चाए, आजको नेताहरु पनि त्यस्तै छन् । आजको नेताहरु पनि आत्मकेन्द्रित छन् ।

त्यसमा हाम्रै नेताहरु पनि छन्, जसले वृहत्तर नागरिकको हित सोच्न सकिरहेका छैनन् । आफ्नो व्यक्तिगत श्वार्थ र इर्ष्याभन्दा माथि उठ्न सकेका छैनन् । केवल आफ्नै सत्ता श्वार्थको लागि केन्द्रित छन् । जसमाथि व्यङ्गे प्रहार गर्न पनि दिपक समिर मृत वैज्ञानिक लुईस पाश्चरलाई पात्र बनाएर उभिएका छन् । तसर्थ मृत र जिवित पात्रको मिलन र सम्वाद समिरको कथाहरु विशेषता हो ।

स्वैर परिकल्पना लेखिएका समिरका १४ वटा कथाभित्र पात्रले बाँच्ने निश्चित समय सीमा छैनन् । भाषाका निश्चित सीमाहरु छैनन् । प्राय धेरै कथामा आफूलाई एक पात्रको रुपमा सहभागी गराएका छन् । जसको लागि उनले एक विधिको प्रयोग गरेका छन् । जहाँ उनी कार्यरत संस्था नेपाल टेलिभिजन विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको छ । त्यसमा उनी यस्ता पत्रकार हुन्, जो मृत पात्रसँग पनि कुरा गर्न सक्छन् । धेरै कथामा प्रयोग भएको यो विधि लेखकको एक माध्यम वा चलाखीको रुपमा लिन सकिन्छ । तर यो माध्यमभन्दा समिरले पेस गरेका तर्क वा फरक दृष्टिकोण महत्वपूर्ण छन् ।

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले)का स्थायी कमिटी सदस्य एवं जनवर्गीय सङ्गठन समन्वय संयन्त्र प्रमुख भनुभक्त ढकालले सामाजिक सञ्जाल विधेयक मिडिया क्षेत्रको नियन्त्रण गर्न नभई अराजकता घटाउन ल्याउन लागिएको बताएका छन्।

प्रेस चौतारी नेपाल उपत्यका प्रदेश कमिटीको दोस्रो अधिवेशनको उद्घाटन समारोमा उनले विधेयकमा भएका कमजोरी सच्याउन आफूले पनि सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाए। उनले भने, ‘बलियो सरकार भएकै बेला सच्याउँ र कार्यान्वयनमा ल्याउँ, बलियो सरकार भएकै बेला काम गर्न सकिएन भनेपछि गर्न सकिँदैन।’

नेता ढकालले सरकार दुईपटक ढल्ने बताए। उनले भने, ‘एक पटिक २०८३ असारमा एमाले अध्यक्ष केपी ओली नेतृत्वको सरकार र २०८४ को निर्वाचनपछि कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकार ढल्छ।’

दुई नेता देउवा र ओलीको समझदारी भएसम्म कसैले बोल्दैमा फरक नपर्ने स्थायी कमिटी सदस्य ढकालले बताए। आगामी चैत ५ गते हुने स्ववियु निर्वाचनलाई स्वस्थ्य र मर्यादित बनाउन मिडियाबाट सहयोगका लागि उनले आग्रह गरे।

एमाले प्रचार तथा प्रकाशन विभाग प्रमुख राजेन्द्र गौतमले लोकतन्त्रका लागि स्वतन्त्र मिडिया आवश्यक रहेको बताए। उहाँले त्यसैले सामाजिक सञ्जाल विधेयक लोकतन्त्रको पक्षमा र मिडियाको पक्षमा हुने बताए।

प्रेस चौतारी नेपालका अध्यक्ष गणेश बस्नेत, एमाले बागमती प्रदेशका उपसचिव भक्तकुमारी लामा, प्रेस चौतारीका नेता विश्वमणि सुवेदी, प्रेस युनियनका उपाध्यक्ष जीवन भण्डारी, प्रेस सेन्टरका नेता विक्रमरत्न श्रेष्ठ लगायतले प्रेस स्वतन्त्रताको पक्षमा एकताबद्ध हुनपर्नेमा जोड दिए।

संविधान तथा कानुनमा महिला र बालिकाको अधिकार सुनिश्चित गरिएको छ । तर कानुनी अज्ञानता र कानुनको फितलो एवं तजविजी कार्यान्वयनका कारण महिला र बालिकाले अनेकौँ चुनौतीको सामना गर्नुपरेको छ ।

आधा आकाश ओगट्ने महिला (जसमा बालिका पनि पर्छन्) घरैमा सुरक्षित छैनन् कुरा अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक)ले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकले पुष्टि गर्छ ।

महिलामाथि विभिन्न प्रकारका हिंसा हुने गरेको तथ्य–तथ्याङ्क सार्वजनिक हुँदै आएका छन् । पछिल्लो समय प्रहरीमा अभिलेखित घटनाले पनि यो तथ्यलाई थप पुष्टि गर्छ ।

प्रस्तुत लेख महिलामाथि घरकै सदस्यबाट भएका हिंसाका तथ्य र तथ्याङ्कमा केन्द्रित गर्ने प्रयास गरिएको छ । लेखको आरम्भ एउटा घटनाबाट गरौँ ।

सर्लाहीको बलरा नगरपालिका–४ जब्दीकी २१ वर्षीया पूजादेवी सहनीको २०८० माघ १६ गते मोटरसाइकल र आधा तोला सुन दाइजोमा नल्याएको भन्दै हत्या भयो ।

हत्या आरोपमा प्रहरीले ५८ वर्षीया सासू बनारसीदेवी सहनीलाई माघ १७ गते गिरफ्तार गर्‍यो । अन्य आरोपित मृतकका २६ वर्षीय पति छोटेलाल सहनी र ६१ वर्षीय ससुरा जयनारायण सहनी २०८१ पुस १६ गतेसम्म गिरफ्तार भएनन् । उनीहरु फरार रहेको जिल्ला प्रहरी कार्यालयका डीएसपी दीपेन्द्र पञ्जियार थारुले बताए ।

पूजाको शव माघ १७ गते उनकै घरभित्र खाटमा शङ्कास्पद अवस्थामा फेला परेको थियो । मृतकको घाँटी तथा शरीरमा डाम समेत देखिएको थियो । आरोपितहरूविरुद्ध माघ २१ गते मुद्दा दर्ता भएकोमा जिल्ला अदालतले फागुन २१ गतेको आदेशमा बनारसी देवीलाई पुर्पक्षका लागि थुनामा पठायो ।

बलात्कार अत्यन्तै संवेदनशील विषय हो । बलात्कारले महिलालाई शारीरिक मात्र होइन, मानसिक रूपमा समेत गम्भीर आघात पुर्याउँछ । त्यसमाथि परिवारकै सदस्य तथा नातेदारबाट हुने बलात्कारले पीडितलाई झन् पीडित बनाउँछ

दुई वर्षअघि विवाह हुँदा केटा पक्षको माग बमोजिम दाइजो दिइएकोमा मोटरसाइकल र आधा तोला सुन दिन बाँकी थियो । माइती पक्षले दिने तयारी गर्दागर्दै हत्या भयो ।

एउटा मोटरसाइकल र आधा तोला सुनको नाममा व्यक्ति हत्या भएको घटनाले हाम्रो समाजलाई गिज्याइरहेको छ । दाइजोजनित हिंसाका २ सय ९ वटा घटना इन्सेकले आफ्नो अभिलेखमा रहेको जनाएको छ ।

दाइजो प्रथा महिलालाई नराम्रोसँग पिरोलेको एउटा रूप हो । यस्ता हिंसा यत्रतत्र छन् । यद्यपि, घटना एकदमै कम मात्र सार्वजनिक हुने गरेका छन् । दाइजोे मागेबमोजिम दिन नसकेका कारण लोग्ने र सासु मिलेर बुहारीको हत्यासम्म गरिएका थुप्रै घटना छन् ।

श्रीमतीलाई जीवनसाथी हैन, वस्तुको रूपमा हेर्ने व्यापारिक र समान्तवादी चिन्तनबाट ग्रसित हुँदा यस प्रकारका घटनाले ठाउँ पाइरहेको देखिन्छ । दाइजोलाई नेपालीमा कानुनी मान्यता प्राप्त नभए पनि कानुनका रखवाला वर्तमान राज्यव्यवस्थाका नाइकेहरूले विवाहलाई प्रतिष्ठाको विषय बनाउने र करोडौँ खर्च गर्ने परिपाटीले दाइजो प्रथा निरुत्साहित गर्नुकोे साटो बढावा दिने काम भएको छ ।

महिलाविरुद्ध सङ्कलित घटनाको तथ्याङ्क

(स्रोतः इन्सेक, २०८१)

सन् १९९२ देखि इन्सेकले हरेक वर्ष नेपालको मानव अधिकारको अवस्थालाई नेपाल मानव अधिकार वर्ष पुस्तकमार्फत सार्वजनिक गर्दै आएको छ । इन्सेकले यो वर्ष हाडनातामा हुने बलात्कार, बैवाहिक बलात्कार, दाइजोजनित हिंसा र घरेलु हिंसा जस्ता छुट्टाछुट्टै शीर्षकमा घटनालाई अभिलेख गरी प्रकाशनमा ल्याएको छ ।

फागुन ७ गते सार्वजनिक वर्ष पुस्तकले यस्ता घटनाको तथ्य र तथ्याङ्क सार्वजनिक गरेको हो । यी बाहेकका यौन दुव्र्यवहार, बेचबिखनका घटनामा पनि परिवारका सदस्य सामेल भएका घटना पनि होलान् त्यस्ता घटनालाई यो वर्ष समेट्न नसकिएको नेपाल मानव अधिकार वर्ष पुस्तक २०२५ का प्रधान सम्पादक मदन पौडेलले बताए ।

बलात्कार अत्यन्तै संवेदनशील विषय हो । बलात्कारले महिलालाई शारीरिक मात्र होइन, मानसिक रूपमा समेत गम्भीर आघात पुर्याउँछ । त्यसमाथि परिवारकै सदस्य, नातेदारबाट हुने बलात्कारले पीडितलाई झन् पीडित बनाउँछ ।

नेपालको सन्दर्भमा बलत्कारका कैैयौँ घटना बाहिर आउन सक्दैनन् । सार्वजनिक भएका घटनामा पञ्चायती बसेर मिलापत्र गरेका कैयौँ उदाहरण छन् ।

हाम्रो समाज अहिले पनि बलात्कार पीडितप्रति सकारात्मक छैन । पीडितलाई न्याय दिन उद्यत छैन । महिलाको अस्मितालाई यौन शुद्धतासँग जोडेर हेर्ने गर्छ । उमेर पुगेका महिलामाथि भएका जबरजस्तीलाई समेत सामान्यीकरण गर्छ । सहकार्यको रूपमा परिभाषित गर्छ । अनुमानलाई व्याख्या गर्दै विश्लेषण गर्छ । जसका कारण महिला तथा बालिका समाजबाट सुरक्षित छैनन् । समाजबाट असुरक्षित हुनु भनेको प्रकारान्तरले घरैबाट असुरक्षित हुनु हो ।

इन्सेकको अभिलेख अनुसार सन् २०२४ मा ५९ जना बालिकालाई हाडनाताका व्यक्तिले बलात्कार गरेका छन् । १ हजार ४८ जना बालिका बलात्कारका घटनाबाट पीडत भएकामा ५९ जना हाडनाताका व्यक्तिबाट बलात्कृत भएका हुन् ।

त्यसैगरी २३ जना महिलालाई हाडनाताका व्यक्तिले बलात्कार गरेका घटना अभिलेखित भए । वैवाहिक बलात्कारका घटनामा पनि २३ जना महिला पीडित भए ।

यी त बलात्कारजन्य घटना भए । यी बाहेकका घटनामा पनि परिवारकै सदस्यबाट पीडित भएका कैयन महिला होलान् जो भोलिको अन्धकारलाई अहिले नै देखेर न्यायको ढोकासम्म आइपुगेका छैनन् । घरेलु हिंसाका घटनामा ५ हजार ८ सय ७९ जना पीडित भएका छन् ।

सन् २०२४ को एक वर्षमा समग्रमा परिवारजनबाट ६ हजार २ सय ३४ जना महिला पीडित भए । ६३ जना बालिकालाई हाडनाताका व्यक्तिले बलात्कार गरेको अभिलेख भयो ।

सन् २०२४ मा परिवारका सदस्यबाट पीडित महिलाको सङ्ख्या

यस वर्ष परिवाजनबाट १ सय जना महिलाको हत्या भयो । गत वर्ष यो सङ्ख्या १ सय ९ जना थियो । हिंसाको चरम रूप अन्तर्गत हत्या गरिएका कतिपय घटनाका आरोपित वर्षभर फरार सूचीमा रहे ।
परिवारजनबाट महिला मारिएको कतिपय घटनामा पीडित पक्षले हत्याको आरोप लगायो भने आरोपित पक्षले आत्महत्या गरेको भनी बताएर कानुनी छिद्र प्रयोग गर्ने गरेको समेत पाइन्छ । दाइजो नल्याएको आरोपमा परिवारका सदस्यको कुटपिट तथा हिंसा सहन नसकेपछि आत्महत्या गर्नुपरेको घटना पनि इन्सेकले अभिलेखमा राखेको छ । त्यस्ता घटना इन्सेकका प्रतिनिधिको अनुगमनमै रहेका कारण परिवारजनबाटै हत्या भएको भनिएको छैन ।

बालिकाविरुद्ध सङ्कलित घटनाको तथ्याङ्क

नेपालमा महिला अधिकारका सम्बन्धमा नीतिगत तथा कानुनी संरचनामा लोकतन्त्र स्थापनासँगै सुधार आएको भए पनि तिनीहरूको कार्यान्वयनमा भने अभैm सुधारको आवश्यकता देखिन्छ । महिलासँग सम्बन्धित कानुनी प्रावधान एवं राजनीतिक सहभागिताको अवस्थामा उल्लेख्य सुधार हुँदाहुँदै पनि नेपालका महिला विभिन्न खाले संरचनात्मक एवं लैङ्गिक हिंसाबाट पीडित हुँदै आएका तथ्याङ्कले देखाउँछ ।

मानव अधिकार उल्लङ्घन तथा ज्यादतीका घटनाहरूको अनुगमन गर्दै आएको अनौपचारिक क्षेत्र सेवा केन्द्र (इन्सेक)ले गरेको अभिलेख अनुसार सन् २०२४ मा महिला तथा बालिकाविरूद्ध भएका हिंसात्मक घटनाहरूमा गत वर्षको तुलनामा वृद्धि भयो ।

प्रहरीको जिल्ला कार्यालयमा रहेका महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिक सेवा केन्द्रमा दर्ता भएका घरेलु हिंसा र दाइजोजनित हिंसाका अधिकांश घटनामा मिलापत्र हुने गरेको छ । मिलापत्र हुनु आफैंमा  नराम्रो विषय होइन । तर हिंसा जस्तै मिलापत्र पनि जबरजस्ती हुने गरेका कारण त्यस्ता मिलापत्रले थप हिंसा निम्त्याउने गरेको छ । मिलापत्र देखाउनका लागि नभएर भुल सुधारका लागि हुनुपर्छ ।

महिलाविरुद्ध हुने हिंसाका घटनालाई गम्भीर प्रकारका अपराधको रूपमा स्वीकार गरिएको भए पनि महिला र पुरुषबीच रहेको असमान शक्ति सन्तुलन, महिलाको आर्थिक परनिर्भरता र कानुनको कमजोर कार्यान्वयन अवस्था रहिरहेसम्म यस किसिमका अपराधमा कमी आउँदैन ।

अन्धविश्वास, परम्परागत सामाजिक संरचना, विभेदपूर्ण नीति र कानुनहरू, कानुन कार्यान्वयन गर्ने निकायको लैङ्गिक जवाफदेहिता कमजोर हुनुलगायतका कारणले महिला हिंसा बढी सम्वेदनशील बन्न पुगेको छ ।

विभेद, बहिष्करण र हिंसाको चक्रमा पर्ने महिलाको लैङ्गिक पहिचान र अधिकार विभेदकारी संस्कार, संस्कृति, अभ्यास र मनोवृत्तिका कारण पीडाको दुष्चक्रबाट मृत्युको अन्तिम संस्कारसम्म प्रताडित भइरहनुपरेको यथार्थ घटनाको सङ्ख्या र प्रवृत्तिमार्फत प्रकट भएको छ ।

महिलाविरुद्धको अन्याय, विभेद र हिंसाको दुष्चक्र अन्त्य गर्न सशक्त नागरिक आवाज र जिम्मेवार तथा जवाफदेही कानुन कार्यान्वन गर्ने निकाय तथा न्याय प्रणालीको र उत्थानशील संरक्षण संयन्त्र आजको आवश्यकता बनेको छ ।

(तिमल्सिना दुई दशकदेखि मानव अधिकारको क्षेत्रमा क्रियाशील छन् ।)

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको अवसरमा सबैलाई शुभकामना व्यक्त गरेका छन्।  

सामाजिक सञ्जालमार्फत उनले आज सबैलाई शुभकामना व्यक्त गरेका हुन्। ‘आज मार्च ८, अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस। सबैलाई शुभकामना!’ प्रधानमन्त्री ओलीले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन्।  

आज ‘सबै महिला तथा बालिकाको लागि : अधिकार, समानता र सशक्तीकरण’ भन्ने  मूल नाराका साथ नेपालसहित विश्वभरि नै विविध कार्यक्रमका गरी एक सय १५औँ अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस मनाइँदैछ। सन् १९७५ देखि संयुक्त राष्ट्र सङ्घले नारी दिवस मनाउन थालेको हो।

हुनत पृथ्वीमा आँखाले देख्न नसक्ने जीवहरू नै पनि कति छन् कति । तर, हामी कुनै जीव वा वस्तुलाई निकै सानोको उपमा दिनुपर्‍यो भने कमिलाको उदाहरण दिन्छौँ–‘स्यानु.. यित्रु.. कमिला जस्त्रो…।

हुन पनि हामी भन्दा कमिला निकै साना हुन्छन् । हाम्रो पइतालामुनि मात्रै पनि सायौँ कमिला अट्न सक्नछन् ।

हामी उनीहरू भन्दा बडेमानका र शक्तिशाली पक्कै छौँ । ज्ञान, वुद्धि तथा दिमागी शक्तिमा त हामी संसारकै सर्वश्रेष्ठ भइहाल्यौँ ।

तर के हामीले यो विचार गरेका छौँ, आकारमा हामी भन्दा निकै साना, हाम्रो नजरमा मूल्यहीन ती कमिलाको समुदायभित्र मान्छेमा जस्तो लैंगिक विभेद छैन ।

पोथी कमिला भएकै कारण, कसैलाई केही नगर्न त्यहाँ बाध्य पारिँदैन । भाले कमिलाले जे गरिरहेका हुन्छन्, त्यही गर्नका लागि उनीहरूको समुदायमा पोथी कमिलालाई बन्देज छैन ।

कहाँ जाने–नजाने, के गर्ने–नगर्ने, अनुहार तथा शरीर कति देखाउने कति ढाकेर हिँड्ने ?

त्यसको पनि कुनै मापदण्ड छैन, जसरी मान्छेको समुदायमा मापदण्ड छ ।

के भाले के पोथी निर्वाधरुपमा डुलिरहेका हुन्छन् उनीहरू, जति समयसम्म जीवित रहन्छन् ।

उनीहरूको समुदायमा अनेक कहानी, किस्सा प्रचलनमा छैनन् । धर्म, संस्कार, परम्परा आदिका बन्देजहरू छैनन् । स्त्री जातिलाई आफ्नो कब्जामा राख्न कुनै नियम, तर्कहरू उब्जिएकै छैनन् ।

उनीहरू अझै त्यही दुनियाँमा छन्, जसरी प्रकृतिले समान रुपमा धर्तीमा जन्म दिएको छ ।

कमिला मात्रै किन पृथ्वीका सबैभन्दा ठूला जीव हात्ती होस् वा ब्ल्यु ह्वेल । यी कुनैका समूहभित्र स्त्री जातिमाथि छुट्टै बन्देजहरू छन् भनेर अहिलेसम्म कुनै अध्ययताले पत्ता लगाएको छैन । देखिएको पनि छैन ।

कुनै चरा–चुरुङ्गी वा सरीसृप जीवका जातिमा पनि भाले र पोथीका लागि छुट्टै नियम भएको हामी पाउँदैनौँ ।

मान्छेसँग बढी गुण मिल्ने मानिएको जनावर बादरमै हेरौँ न ।

जंगलतिर सुन्दरी(स्त्री बाँदर)हरू एक रुखबाट अर्को रुखमा फालहान्दै रमाइरहेका हुन्छन् ।

त्यहाँ कुनै ‘भाले बाँदर’ आएर कस्ती उत्ताउली भन्दैन । कसैले घुरेर हेर्दै आँखा तर्दैन । यसलाई बाबुआमा वा लोग्नेले लह लगाउन सकेनछ भन्दै कुरा काट्दै हिँड्दैन । उनीहरूको समुदायमा जो जसरी रमाओस् बालै छैन ।

मकैबारीमा छिर्न होस कि केराघारीमा, पुरुष बाँदरको समूहले स्त्री बाँदरहरूलाई तिमीहरू यहाँ छिर त्यहाँ नछिर, यता जाऊ उता नजाऊ भन्दै भन्दैनन् ।

अनि हामी मान्छेको समुदायमा ! एकपटका सोचौँ त ?

मान्छेसँग जीव–जनावरको व्यवहार, गतिविधिलाई दाँजेर हुन्छ ? यो प्रश्न सबैका मनमा पक्कै आउँछ ।

हुँदैन, विल्कुल हुँदैन ।

जीव–जनावर र मान्छेमा आकाश–जमिनकै फरक छ ।

केही सेकेन्ड मात्रै घोरिएर सोच्दा पनि हामी दशौँ भिन्नता औल्याउन सक्छौँ । तर, कुनै पनि जीव–जनावरले लिङ्गका आधारमा विभेदकारी बन्धनहरू खडा गरेका छैनन् । हामी मान्छेको समुदायभित्र मात्रै किन छ ? यो सोचनीय विषय हो नि ।

महिलाका लागि अनेक बन्धन खडा गर्ने प्रचलन कहाँबाट सुरु भयो कसरी सुरुभयो यसको ठ्याक्कै उत्तर पक्कै भेटिँदैन ।

विज्ञान, प्रविधि, आधुनिकता जुन क्षेत्रमा जति नै प्रगति भएपनि हामीले महिलाहरूलाई स्वतन्त्र, खुल्ला, बिना संकोच विचरण गर्न दिइरहेका छैनौँ, जसरी पुरुषहरूले पाइरहेका छन्।

अझै पनि यस धर्तीका कयौँ महिला खुल्ला आकाशमुनि निर्धक्क अनुहार देखाएर हिँड्न पाइरहेका छैनन् । पुरुषहरूजस्तै पाठ्यशालामा पढ्न र रंगशालामा खेल हेर्न नपाउने महिलाको संख्या पनि ठूलो छ ।

उनीहरूका लागि कतै जाने, कसैसँग बोल्ने, खाने र लगाउनदेखि हरेक कुरामा दृश्य–अदृश्य रुपमा घेराबारा छ, जुन पुरुषका लागि हुँदैन ।

बुज्रुक समुदायमा एउटा भ्रम के छ भने–समाजमा चेतनास्तर कम भएर, ज्ञान नभएर यस्तो भइरहेको छ ।

केही हदसम्म यसलाई मान्न सकिन्छ तर धेरै हदसम्म यो खारेजयोग्य तर्क हो ।

सुविधासपन्न शहरकै, आफूलाई खान्दानी ठान्ने, शिक्षित मानिएका परिवारभित्रै महिला विभेदका अनेक उमुस–मुकुस भेटिन्छन् । अलिकति नियालेर हेर्‍यौँ भने यो छर्लङ्गै हुन्छ ।

मुख्य समस्या यो हो कि, हामीहरू महिलालाई पनि पुरुषलाई जत्तिकै स्वतन्त्रा दिने कुरामा सहमत हुनै सकिरहेका हुँदैन । सहमत भइहाल्यौँ भने पनि परिवार, समाज, धर्म वा संस्कार जस्ता घेराले जबरजस्ती पछाडि धलेलिरहेको हुन्छ ।

मान्छेले जस्तो स्त्री जातिमाथि विभेद गर्ने इतिहास र वर्तमान पृथ्वीका अन्य कुनै जीवमा छैन, यो चाहिँ हामीले स्वीकानुपर्छ ।

हामी आफूलाई सबैभन्दा विवेकशील र वुद्धिमानी प्राणी ठान्छौँ । अनि विवेकहीन मानिएका साना कमिला र भुसुनाको समुदायमा पनि नभएको स्त्री जाति माथिका अनेक बन्धन मान्छेको समुदायमा किन छ ?

हामी व्यापक बाठो छौँ, दिमाग हाम्रो सबै प्राणीको भन्दा तेज छ तर हामी उतिसारो विवेकी प्राणी चाहिँ होइनौ कि ?